Stari jedrenjak neće biti proglašen za kulturno dobro
Izvor: Vijesti
Autori: Balša Rudović, Siniša Luković
Foto: Vlada Crne Gore
Uprava za zaštitu kulturnih dobara odbila je inicijativu Savjeta bokeljskih nevladinih organizacija (NVO) da školski brod “Jadran” bude proglašen za zaštićeno kulturno dobro, ocijenivši da se to može desiti tek nakon što jedrenjak prestane da se koristi i vrati u prvobitno stanje - saznaju “Vijesti”.
Izvor redakcije kazao je da je brodu, starom 92 godine, tokom decenija upotrebe mijenjana autentičnost, da bi mogao da se koristi.
Objasnio je da je to učinjeno na način što su s jedrenjaka “skinute neke stvari” i zamijenjene drugim.
Naveo je da se te “stare” stvari čuvaju, poručivši da bi sve morale da budu vraćene na “Jadran” i da bi brod morao da prestane da se upotrebljava, da bi potom mogao da bude konzerviran i da tako formalno postane kulturno dobro.
Stari jedrenjak koristi Mornarica Vojske Crne Gore za obuku kadeta.
Na “Jadranu” je tokom upotrebe mijenjano ono što se moralo mijenjati kako bi brod zadovoljio standarde međunarodnih konvencija za zaštitu života na moru (SOLAS) i o prevenciji zagađenja od brodova (MARPOL) - oprema za spasavanje, crni tankovi, kuhinja, klimatizacija...
Ministarstvo odbrane uložilo je u protekle dvije godine značajan novac u jedrenjak, koji je, između ostalog, dobio i novu elektronsku navigacijsku opremu.
Uprava za zaštitu kulturnih dobara dostavila je Ministarstvu kulture i medija odgovor o tome smatraju li da “Jadran” zadovoljava kriterijume za moguće proglašenje za zaštićeno kulturno dobro.
Međutim, nisu htjeli da saopšte listu šta su odlučili, navodeći da je nekorektno da to učine prije nego što se obavijesti podnosilac inicijative.
Predlog da se “Jadran” proglasi za zaštićeno kulturno dobro, resoru Tamare Vujović (Demokrate) uputio je 20. avgusta Savjet bokeljskih NVO.
Dan kasnije, Ministarstvo je proslijedilo inicijativu Upravi, koja je potom počela s obradom tog zahtjeva.
Zakonom o zaštiti kulturnih dobara, predviđen je rok od 90 dana za donošenje odluke o inicijativi, koji je, u ovom slučaju, istekao 19. novembra.
-Prilikom ovog postupka prikupljaju se svi relevantni podaci (dokumentacija, arhivska građa i sl.) na osnovu kojih će se utvrditi da li dobro zadovoljava osnovne kriterijume za započinjanje procesa utvrđivanja kulturnih vrijednosti.
Takođe, u cilju valjanog utvrđivanja činjeničnog stanja, upućeni su dopisi svim relevantnim akterima koji su posredno ili neposredno imali, odnosno danas imaju učešće u korišćenju, prezentaciji i ostalim namjenama školskog broda ‘Jadran’-piše u odgovoru listu.
“Jadran” je građen je od 1931. do 1933. godine u brodogradilištu u Hamburgu. Brod je projektovao jugoslovenski inženjer brodogradnje Josip Jozo Škarica.
Svečano je porinut u more 25. juna 1931, a završen 27. juna 1933, kad je i predat na upotrebu tadašnjoj Kraljevskoj Mornarici Jugoslavije (KrMJ).
Tada novosagrađeni jedrenjak, zvanično je upisan u Flotnu listu KrMJ 19. avgust 1933, a prva luka u koju je taj brod doplovio nakon što je u Jugoslaviju stigao iz Njemačke - bio je Tivat.
Za 92 godine postojanja, “Jadran” je (s izuzetkom generalnog remonta 2013-2017 u Bijeloj) održavan i remontovan isključivo u Tivtu, tj. u nekadašnjem tivatskom vojnom brodogradilištu Arsenal.
Hrvatska traži brod
Hrvatska pretenduje da od Crne Gore preuzme “Jadran”, nazivajući ga “otetim hrvatskim brodom” i pozivajući se na to da je u periodu od 1933. do 1991. jedrenjak imao bazu većinom u gradovima koji su na teritoriji današnje Hrvatske.
Međutim, argument crnogorskih vlasti je to što se “Jadran”, kao dio zajedničke vojne imovine nekadašnje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ) - koji se koristi u civilne svrhe - nije zatekao na teritoriji Hrvatske 1991, na dan kad je ona proglasila, odnosno u praksi sprovela odluku o svojoj državnoj nezavisnosti, već je tada bio u Crnoj Gori - na redovnom, tzv. velikom remontu u bivšem vojnom brodogradilištu u Tivtu.
Zbog toga brod, prema Sporazumu o pitanjima sukcesije, pripada Crnoj Gori.
Iz Ministarstva vanjskih poslova polovinom septembra redakciji su rekli da je, imajući u vidu razlike u stavovima Crne Gore i Hrvatske o “Jadranu”, planirano da argumentaciju o brodu razmijene “nadležne specijalizovane komisije”, koje je, dodaju, prethodno potrebno formirati.
-Podsjećamo da status školskog broda ‘Jadran’ predstavlja predmet redovnog bilateralnog dijaloga između Crne Gore i Hrvatske.
Stoga, smatramo da je važno uzdržati se od svih daljih aktivnosti koje bi mogle otežati ili usporiti proces pronalaženja trajnog rješenja-kazali su tada iz resora na čijem je čelu Ervin Ibrahimović (Bošnjačka stranka).
Crna Gora i Hrvatska počele su početkom 2025. bilateralne konsultacije u cilju prevazilaženja sporova zbog kojih je Zagreb blokirao krajem prošle godine zatvaranje Poglavlja 31 (spoljna, bezbjednosna i odbrambena politika) u pregovorima Crne Gore s Evropskom unijom (EU).
Prethodno je, u formi non-pejpera, ispostavio zahtjeve za rješavanje nekoliko pitanja koja smatra otvorenim.
“Vijesti” su početkom septembra objavile da su dvije države blizu dogovora o rješavanju dijela sporova, koji bi, između ostalog, trebalo da obuhvati isplatu odštete hrvatskim državljanima koji su bili zatočeni u nekadašnjem logoru u Morinju, neuklanjanje spomen-ploče na mjestu tog kazamata, te promjenu imena gradskog bazena u Kotoru.
Prema nezvaničnim informacijama redakcije, dio dogovora trebalo bi da bude i to da se o brodu “Jadran” ne priča ni u Crnoj Gori, ni u Hrvatskoj dok se to pitanje ne riješi dogovorom između dvaju država ili međunarodnom arbitražom.
Protest zbog znački za posadu “Jadrana”
“Zahlađenje” u odnosima Podgorice i Zagreba počelo je u januaru 2024, nakon što je hrvatski ministar odbrane Ivan Anušić otkazao, tokom posjete Crnoj Gori, susret sa crnogorskim kolegom Draganom Krapovićem (Demokrate) zbog, kako je objasnio, Krapovićevih stavova o “Jadranu” i tabli u Morinju.
Krapović je prethodno bio izjavio da Hrvatska nema pravo da traži “Jadran” i da ploča u Morinju treba da bude zamijenjena drugom.
Kulminacija zaoštravanja odnosa uslijedila je pošto je crnogorski parlament krajem juna 2024. usvojio Rezoluciju o genocidu u Jasenovcu i logorima Dahau i Mauthauzen.
Nakon toga je Zagreb proglasio nepoželjnima šefa parlamenta Andriju Mandića (Nova srpska demokratija), potpredsjednika Vlade Aleksu Bečića (Demokrate) i poslanika Milana Kneževića (Demokratska narodna partija).
Zaoštravanje odnosa desilo se i ljetos, nakon objave Ministarstva odbrane i Vojske Crne Gore da su izradili novu seriju znački, posebno dizajniranih za posadu “Jadrana”, “u znak poštovanja prema dugoj pomorskoj tradiciji i značaju koji ovaj brod ima za Crnu Goru”.
Zbog toga je Hrvatska uputila Podgorici protestnu notu.
U međuvremenu je riješeno jedno od spornih pitanja, odnosno završen je proces poklanjanja tivatskog Doma kulture “Josip Marković” Zagrebu, ali je otvoreno novo - imovina pripadnika hrvatske manjine u Crnoj Gori.
Zagreb je početkom oktobra poslao Crnoj Gori diplomatsku notu kojom upozorava da se riješi pitanje koje je jednako važno za hrvatsku zajednicu u državi, ali i za samu Crnu Goru ako želi u EU - da vrati imovinu “koju je raznim mahinacijama i čudnim upisivanjima u katastarske i druge planove tokom agresije na Hrvatsku otela pripadnicima autohtone hrvatske manjine”.
Prethodno su hrvatski mediji objavili da je krajem pedesetih godina prošlog vijeka 51 hrvatskoj porodici iz Tivta oduzeta imovina na koju se i pored sudskih presuda ne mogu uknjižiti, odnosno upisati u katastar kao njeni vlasnici.
Na tu imovinu su se, kako tvrde hrvatski mediji, devedesetih godina nezakonito uknjižila treća lica.
