Otkrivena arheologija pod vodom u Crnoj Gori
Autor: Darko Kovačević
Foto: Naslovna RPM Nautical foundation Laboratorija za arheologiju pomorstva UCG, snimak Multi Beam sonarom antičke olupine u Crnoj Gori
Arheologija pod vodom, podvodna arheologija, hidro arheologija, pomorska arheologija, arheologija pomorstva, nautička arheologija, da li su to sve termnini za istu naučnu disciplinu?
Bitne razlike između arheologije, podvodne arheologije i arheologije pomorstva
Arheologija se ne bavi predmetima, ona se, u stvari, bavi ljudima koji su napravili predmete.
Proučavajući predmet, arheologija osvijetljava čovjeka, tako da nije bitno kakav su predmet arheolozi pronašli, već šta su na osnovu njega saznali.
Ukoliko arheolog iskopava predmete, a da ne otkriva javnosti informacije o ljudima i kulturama koji su ih proizveli, on se bavi sakupljanjem suvenira.
Amfore su prva asocijacija na podvodnu arheologiju. Ipak, ukoliko amfore nisu pronađene pod vodom, one nijesu predmet proučavanja podvodne arheologije, već klasične arheologije.
Podvodna arheologija se bavi svim prostorima, objektima i predmetima koji se nalaze pod vodom, a koji su nastali kao posljedica ljudskih aktivnosti, koje je napravio ili izmijenio čovjek.
Ovi prostori, objekti i predmeti mogu biti potonuli predjeli, gradovi, luke, hramovi, brodovi, avioni, potonule kuće, ulice, posude, oružje, alati.
Rimski mozaik na podu potopljene građevine u Baia u Italiji je predmet istraživanja podvodne arheologije, a ne arheologije pomorstva Foto PADI
Arheologija pomorstva se bavi materijalnim ostacima, odnosno predmetima i objektima koje je čovjek napravio za potrebe pomorstva.
Njen predmet pručavanja su brodovi, konstrukcija brodova, brodska oprema, luka, konstrukcija luka i lučke infrastrukture, navigacione rute, primorski i podvodni predjeli koje je čovjek mijenjao za potrebe pomorstva.
Ukoliko se ovi objekti nalaze pod vodom, onda se arheologija pomorstva preklapa sa podvodnom arheologijom, ukoliko su ovi objekti na kopnu, oni nijesu predmet proučavanja podvodne arheologije, već samo arheologije pomorstva.
Ostaci broda pronađeni na kopnu kod piramide Sesostrisa III u Dahšuru, Egipat su predmet istraživanja arheologije pomorstva Foto: Jacques De Morgan (Wikipedia)
Ipak, zbog prirode okruženja u kome se koriste, predmeti povezani sa pomorstvom često se nalaze pod vodom, pa se samim tim podvodna arheologija i arheologija pomorstva često preklapaju.
Brod potonuo u I Svjetskom ratu je arheološki lokalitet
Tradicionalno je mišljenje javnosti da su podvodni arheološki lokaliteti samo lokaliteti koji imaju veze sa antičkim periodima, sa starom Grčkom, Helenizmom, Rimom, Ilirima, Srednjim vijekom.
Kada se pomene podvodna arheologija ili arheologija pomorstva, auditorijum prvo pomisli na amfore, eventualno antička sidra.
Međutim, brodovi potonuli u I Svjetskom ratu su danas legitimno arheološki lokaliteti.
UNESCO je 2001. godine usvojio Konvenciju o zaštiti podvodne kulturne baštine koju je Crna Gora ratifikovala 2008. godine.
Konvencijom je propisano da su objekti napravljeni ili izmijenjeni ljudskom rukom, a koji se nalaze potpuno ili djelimično pod vodom stotinu i više godina, legitimno podvodna kulturna baština.
Svi objekti stari sto godina su arheološki lokaliteti i u skladu sa tim se trebaju pravilno istraživati i zaštititi.
Ronjenje i arheologija
Ipak, i podvodna arheologija i arheologija pomorstva svoj razvoj duguju usavršavanju opreme za ronjenje.
Prvi kontakt sa istorijskim predmetima sa morskog dna imali su ribari koji su u svojim mrežama nalazili amfore, dijelove brodske konstrukcije.
Početkom XX vijeka najsenzacionalnija otkrića su na svjetlost dana donijeli ronioci na sunđere.
Oni su i najzaslužniji za formiranje podvodne arheologije i arheologije pomorstva kao naučnih disciplina.
Arheolozi su sve do druge polovine XX vijeka čekali na kopnu ili na palubama brodova predmete koje su za njih na morskom dnu sakupljali ronioci bez primjene arheoloških metoda, bez naučnog razumijevanja lokaliteta.
Inovacije u ronilačkoj opremi koje su napravili francuski inženjeri Žak Kusto i Emili Gagnan tokom II Svjetskog rata omogućile su omasovljenje ronjenja i njegovu primjenu u nauci.
Američki novinar Piter Trokmorton je na svojim putovanjima po Turskoj od ronilaca, lovaca na sunđere, čuo priču o antičkim predmetima koje oni nalaze na morskom dnu.
Piter Darel, Džordž Bas, Piter Trokmorton, and Honor Frost - razgovor u kampu tokom iskopavanja kod rta Galedonija Foto: Institute of Nautical Archaeology (nauticalarch.org)
Obavijestio je prijatelja, arheologa, Džordža Basa, koji je napravio prvi tim arheologa koji rone i šezdesetih godina započeo iskopavanja na lokalitetu kod rta Galidonija u južnoj Turskoj.
Bio je to prvi projekat u nizu gdje je Džordž Bas primijenio arheološke tehnike i metode pod vodom.
Ovo nije bio samo početak podvodne arheologije i arheologije pomorstva, već i početak proijena do tada opšte prihvaćenih istorijskih činjenica.
Od tada podvodna arheologija i arheologija pomorstva postaju posebne akademske discipline čiji se predmet istraživanja bitno razlikuje od predmeta koji se uče na studijama klasične arheologije.
One se danas munjevito razvijaju prateći razvoj tehnologije i izlaze iz okvira tradicionalne metodologije.
U digitalnoj eri, ove discipline postaju sve multidisciplinarnije i zahtijevaju od naučnika razvoj različitih vještina, primjenu inovativnih tehnologija i metoda kako bi se informacije skrivene ispod površine mora donijele i predstavile širokoj javnosti.
Moderna tehnologija i arheologija pomorstva u Crnoj Gori
Zahvaljujući inovacijama i digitalnoj tehnologiji, nije potrebno da znate roniti da bi posjetlili potonule brodove i čuli njihove dramatične istorijske priče.
Prepoznavajući priliku za razvoj nove naučne discipline, Univerzitet Crne Gore (UCG) na Pomorskom fakultetu u Kotoru u okviru Centra za istraživanje, inovacije i preduzetništvo je osnovao Laboratoriju za arheologiju pomorstva kako bi ojačao i poboljšao resurse za sistematska istraživanja i interpretaciju pomorske i podvodne kulturne baštine u Crnoj Gori.
Zahvaljujući uspješnoj implementaciji IPA projekta WRECKS4ALL, sufinansiranog od strane EU, prva istraživačka jedinica za ovu naučnu disciplinu je savremeno opremljena za istraživanje podvodne kulturne baštine.
Laboratorija za arheologiju pomorstva
Misija Laboratorije za arheologiju pomorstva je da osvijetli i učini podvodnu kulturnu baštinu Crne Gore dostupnu širokom auditorijumu primjenom najmodernije metodologije, inovativnih tehnologija i najviših naučnih standarda za istraživanje, dokumentovanje, interpretaciju i očuvanje pomorske i podvodne kulturne baštine.
Laboratorija za arheologiju pomorstva koristi najsavremenije metode za istraživanje podvodne kulturne baštine.
Metodologija je zasnovana na primjeni tradicionalnih dokumentacionih tehnika, fotografije i videa, 3D fotogrametrijskih tehnika digitalizacije, tehnika daljinske detekcije multi beam i side scan sonarima, AI, VR i AR tehnologija.
U okviru Laboratorije se proizvode digitalne 3D replike lokaliteta podvodne kulturne baštine koji se mogu posjetiti u okviru VR showrooma u virtuelnoj relanosti kroz simlaciju ronjenja.
Autor je podvodni arheolog i stručni saradnik Pomorskog fakulteta UCG Kotor/Laboratorije za arheologiju pomorstva
