Nikitović: Elektronski otpad sve veći problem
Izvor, foto: Bar info
Autor: Radomir Petrić
U “Promenadi” Radio Bara teme su bile ekologija, odgovoran odnos prema otpadu i značaj sistemskog prikupljanja i prerade opasnih materija.
Gost u studiju bio je Zoran Nikitović, vlasnik firme DOO Hemosan Bar, koja se već decenijama uspješno bavi prikupljanjem, preradom i uklanjanjem opasnog otpada.
Povod za razgovor bio je aktuelni projekat Hemosana u saradnji sa Opštinom Tivat-sakupljanje elektronskog otpada, jedne od najbrže rastućih vrsta otpada u savremenom svijetu.
Predstavite nam ukratko firmu Hemosan – čime se bavite, koliko dugo postojite i koji je osnovni cilj vašeg djelovanja u oblasti ekologije?
-Hemosan je firma koja već 33 godine aktivno posluje u oblasti ekologije.
Kompanija se bavi svim vrstama opasnog otpada — hemijskim, farmaceutskim, naftnim derivatima, elektronskim otpadom, bojama, lakovima, bocama pod pritiskom, kao i manjim vrstama opasnih tereta.
Pored toga, Hemosan obavlja čišćenje rezervoara i reaguje na ekološke incidente na kopnu, moru i jezerima.
Ovaj sektor se neprestano razvija, jer zahtjevi tržišta i privrede postaju sve veći.
Inače, osnovna djelatnost Hemosana je zaštita mora od zagađenja. Kompanija posluje u okviru Luke Bar i posjeduje sve potrebne međunarodne licence prema MARPOL konvenciji.
Zaduženi smo za prihvat i tretman zauljenih voda, nafte, mazuta, ulja i komunalnog otpada sa brodova.
Ove poslove ne mogu obavljati komunalna preduzeća, već isključivo specijalizovane firme.
Hemosan ovu licencu posjeduje već dvije decenije, a iako ima mnogo posla, sve ide u dobrom pravcu.
Kada govorimo o opasnom otpadu, mnogi građani i dalje ne znaju šta tačno spada u tu kategoriju. Možete li pojasniti koje vrste otpada se tretiraju kao opasne i zbog čega je njihovo pravilno zbrinjavanje toliko važno?
-Taj termin se odnosi na sve materijale koji mogu negativno uticati na zdravlje ljudi i životnu sredinu ako se njima nepravilno rukuje.
Opasni otpad može postati inertan, ali samo ako se stručno tretira.
Imamo primjer staklene vune, koja se mora izvoziti u Njemačku radi pravilnog tretmana, jer se tretira kao poluopasan otpad.
Posebno bih se osvrnuo na azbest, koji postaje opasan kada se ošteti i oslobađa mikroskopske čestice koje ulaze u pluća i izazivaju ozbiljne bolesti, uključujući azbestozu i rak pluća.
Ovaj standard prepoznat je najprije u Sjedinjenim Američkim Državama, a potom i u Evropskoj uniji. Crna Gora je u posljednjih 15 godina počela da primjenjuje iste principe.
Hemosan je učestvovao u velikim projektima sanacije, uključujući Porto Montenegro, Porto Novi, Lušticu Bay i Katar Diyar gdje su uklanjani ostaci nafte, maziva, hemikalija i azbestnih materijala.
Samo sa tih lokacija uklonjeno je oko 680 tona azbesta i staklene vune.
Azbest se ne nalazi samo u brodogradilištu Arsenal, već i u brojnim drugim objektima u Baru i okolini — uključujući bolnicu u Baru i objekte Primorke.
Uprkos najavama o subvencijama države za zamjenu i uklanjanje azbesta, projekat se sporo razvija, jer je proces skup: transport do Njemačke košta oko 5000 eura po šleperu, a do Austrije 3500 eura.
Izražavam zadovoljstvo što Crna Gora nema deponije za industrijski otpad, jer bi to otvaralo prostor za „lake kombinacije“ i zloupotrebe.
Umjesto toga, Crna Gora se oslanja na međunarodne propise poput Bazelske konvencije, koja reguliše prekogranični transport i odlaganje opasnog otpada.
Resorni inspektorat u posljednje vrijeme pojačava nadzor na terenu, iako mali broj inspektora otežava efikasnu kontrolu.
Hemosan je, uprkos izazovima, nastavio da razvija svoje aktivnosti, posebno u oblasti zbrinjavanja jestivih ulja, koja preuzima bez naknade i dalje izvozi.
Sarađujete sa Opštinom Tivat u projektu sakupljanja elektronskog otpada. Šta ovaj projekat konkretno obuhvata i na koji način funkcioniše sakupljanje?
-Hemosan danas pokriva teritoriju čitave Crne Gore, ne samo primorje.
Kompanija sarađuje sa opštinama poput Nikšića, Danilovgrada, Žabljaka, Mojkovca i Kolašina, i aktivno radi na sakupljanju raznih vrsta otpada.
Kada je riječ o projektu sa opštinom Tivat, radi se o organizovanom sakupljanju elektronskog otpada, koje je po zakonu u nadležnosti komunalnih preduzeća.
Ona otpad prikupljaju i odlažu na svojim centrima, nakon čega Hemosan preuzima materijal. Ova saradnja traje već pet godina, a kompanija uslugu prevoza i reciklaže Tivtu ne naplaćuje.
U posljednje vrijeme, primijećen je značajan porast količine elektronskog otpada koji stiže u Hemosan iz svih krajeva Crne Gore.
Kolike su količine elektronskog otpada koje se prikupe u prosjeku tokom jedne akcije, i šta se dalje dešava sa tim materijalom nakon što ga Hemosan preuzme?
-Imamo ozbiljan problem koji nastaje kada građani sami pokušavaju da se riješe elektronskog otpada, posebno spaljivanjem kablova da bi se izdvojio metal.
U tim aktivnostima često učestvuje romska populacija koja od toga živi, ali ne shvata koliko su isparenja i dim toksični i opasni po zdravlje.
Takva praksa česta je u Sokolani i naselju kod Barbilja, gdje su osim kablova spaljivane i gume.
Zbog toga su komunalna policija i menadžment grada pojačali nadzor, što je dalo određene rezultate, ali se problem i dalje povremeno javlja.
Pohvaliću ovom prilikom stručni kadar na deponiji Možura, radnici su im vrlo obučeni i odgovorni.
Zahvaljujući njihovom angažmanu i svakodnevnoj komunikaciji sa Hemosanom, Bar je jedini grad u Crnoj Gori koji može potpuno da zbrine opasni otpad.
Elektronski otpad često sadrži materijale koji mogu biti i korisni i opasni. Da li u Crnoj Gori postoji dovoljan kapacitet i tehnologija za njegovu adekvatnu preradu?
-Mi preuzimamo elektronski otpad od građana, institucija i privrednika potpuno besplatno, s ciljem da spriječimo njegovo nepropisno odlaganje.
Kao primjer, evo juče je preuzeto pet računara, pet štampača i pet ekrana sa jedne lokacije u Baru.
Na Zapadu, prerada jedne tone otpada košta oko 400 dolara, dok Crna Gora zahvaljujući novoj tehnologiji više nema potrebu da otpad izvozi-Hemosan je kupio najsavremeniju mašinu za preradu elektronskog otpada, koja je puštena u rad u aprilu i omogućava preradu na nacionalnom nivou.
Proces prerade izgleda ovako: najprije se vrši fizičko razdvajanje opasnog i neopasnog otpada, potom se opasni dio pakuje i šalje na spaljivanje u Austriju, dok se korisni materijali vraćaju u proizvodni ciklus, čime se ostvaruje princip cirkularne ekonomije.
Zahvaljujući ovim rezultatima, Hemosan je upravo dobio nagradu za cirkularnu ekonomiju Privredne komore Crne Gore i udruženja “Hub”, među konkurencijom od 50 kompanija sa Balkana, čime je potvrđen kao lider u oblasti reciklaže.
Za ovakve poslove su potrebne zahtjevne licence. Kakva je situacija u Hemosanu kada su u pitanju dozvole i sertifikati države?
-Poznati smo po tome što posjedujemo sve potrebne dozvole i licence za rad sa opasnim materijama — od pomorskih do onih iz oblasti zdravstva.
Procedure za njihovo dobijanje jesu brojne i složene, ali, najveći problem je sporost sistema.
U Crnoj Gori se previše govori i planira, a premalo realizuje, uz skromnija finansijska sredstva, naša država bi mogla samostalno da organizuje čitav proces prerade otpada.
Hemosan godišnje plaća stranim partnerima gotovo pola miliona eura za preradu otpada, što bi, da se posao obavlja unutar zemlje, značajno povećalo broj zaposlenih.
Trenutno zapošljavamo oko 40 radnika, ali postoji potencijal da se taj broj poveća za dodatnih 20 do 30 zaposlenih.
Hemosan posjeduje i dozvole za farmaceutski i hemijski otpad, što potvrđuje visok nivo kontrole i usklađenosti sa zakonskim propisima.
Takve dozvole ne mogu se dobiti bez dokazane stručnosti, jer rukovanje opasnim materijama, poput kiselina koje mogu eksplodirati u dodiru s vodom, zahtijeva maksimalnu odgovornost.
Navešću da smo sproveli složen transport 68 tona otpada iz vojnih objekata u Austriju, koji je realizovan bez ijednog incidenta.
Iako je posao bio stresan i zahtjevan, završen je uspješno i profesionalno, što potvrđuje reputaciju Hemosana kao pouzdanog operatera.
Koliko je, iz vašeg iskustva, važna saradnja između privatnog sektora, javnih institucija i građana u izgradnji održivog sistema upravljanja otpadom?
-Odgovoriću ovdje primjerom iz prakse.
Zbog povećanih potreba i zahtjeva iz inostranstva, Hemosan je instalirao četiri nove linije za preradu, uključujući i specijalizovanu liniju za reciklažu frižidera, koji su među najproblematičnijim vrstama otpada.
Naime, frižideri sadrže gasove u motorima i hemijsku pjenu između metalnih slojeva, koja je izuzetno opasna po okolinu. Ova pjena mora se zbrinjavati u specijalizovanim spalionicama.
Nova linija za frižidere je automatizovana, što znači da mašina sama odrađuje kompletan proces – od uklanjanja gasa do drobljenja kompletnog uređaja.
Svi materijali, poput plastike, aluminijuma i metala, automatski se razdvajaju.
Sistem ima kapacitet prerade 50 frižidera na sat, što omogućava Hemosanu da dnevno obradi do 400 uređaja, što je izuzetno za domaće prilike.
Hemosan sarađuje sa brojnim velikim kompanijama, poput Coca-Cole i Leda, koje sada sistematski sakupljaju i predaju otpad, plaćajući njegovu preradu.
Kompanija je takođe sklopila ugovor sa udruženjem američkih firmi koje posluju u Crnoj Gori, preuzimajući i njihov otpad uz naknadu.
Poslovni sektor prepoznaje značaj pravilnog zbrinjavanja otpada i sada, nakon početnih teškoća, svi procesi su stabilni i dobro organizovani.
A u kom stepenu su građani i institucije u Crnoj Gori ekološki osviješćeni kada je riječ o pravilnom odlaganju otpada – da li ste primijetili napredak posljednjih godina?
-Prije petnaest godina situacija je bila mnogo teža, u periodu od pet godina prikupljeno je svega 20 tona ovakvih otpada.
Danas se, zahvaljujući saradnji sa lokalnim samoupravama i kampanjama, prikuplja između 500 i 600 tona godišnje.
Za poređenje, Slovenija godišnje prikupi oko 2500 tona elektronskog otpada, što pokazuje da Crna Gora ide u dobrom pravcu.
Da bismo podstakli prikupljanje, uveli smo model otkupa otpada, odnosno plaćamo određenim kompanijama da nam predaju elektronski otpad, što je u zapadnim zemljama neuobičajeno, ali se pokazalo kao efikasna motivacija.
Zahvaljujući tome, u Crnoj Gori su se pojavile tri do četiri nove firme koje se bave istom djelatnošću.
Imamo ugovor i sa Deponijom Podgorica, preko koje se vrši izvoz obrađenog otpada.
U poređenju sa ranijim periodom, danas se mjesečno prikuplja oko 30 tona otpada, što je ogroman napredak u odnosu na početak.
Što se ekološke svijesti građana i institucija u Crnoj Gori tiče, napredak je vidljiv, ali, sistem mora da funkcioniše kao lanac odgovornosti — od ministarstva i inspekcije, preko komunalnih službi, do samih građana.
Tokom devedesetih godina, zbog ratova i sankcija, došlo je do pada ekološke svijesti, ali, vjerujem da su građani Crne Gore dobar narod koji ima potencijal da se ponovo ekološki opismeni.
Evidentno je da niska primanja građana utiču i na njihovu spremnost da učestvuju u ekološkim programima.
Prosječna plata od 700 do 900 eura ne omogućava visoke ekološke standarde.
Kao primjer, navodim slučaj u Baru gdje je jedna sugrađanka nepropisno izlivala jestivo ulje pored zgrade više puta, izazvavši ekološki incident.
Održivost nije moguća bez ekonomske stabilnosti, svi treba dobro da budu plaćeni, ali da za to daju maksimum.
Hemosan je još prije 15 godina imao plate od 700 eura, kada je prosjek bio 200, jer je kvalitetan rad jedini način da se napreduje i razvija ekološka odgovornost.
Ekonomska situacija je izuzetno teška, posebno za male privrednike koji se suočavaju s brojnim fiskalnim i administrativnim opterećenjima.
Cijene robe, hrane i osnovnih resursa su naglo porasle, što dodatno otežava poslovanje i stvara začarani krug troškova.
U takvim okolnostima, svako dodatno ulaganje u ekološke projekte ili pravilno zbrinjavanje otpada za mnoge postaje luksuz.
Uprkos tome, Hemosan zadržava društveno odgovoran pristup-i dalje besplatno preuzimamo elektronski otpad od građana Bara i Komunalnog preduzeća, snoseći sve troškove transporta i ljudstva bez naknade.
Kako vidite ulogu lokalnih samouprava u unapređenju sistema za upravljanje otpadom? Da li bi, po vašem mišljenju, projekat poput tivatskog trebalo da postane obavezan i u drugim opštinama?
-Navešću primjer Podgorice kao modela dobre organizacije. Glavni grad se značajno istakao po pitanju upravljanja otpadom.
U saradnji sa Deponijom i Čistoćom Podgorica, svake dvije sedmice sakupljaju se velike količine elektronskog otpada.
Podgorica je uspostavila tzv. zbirna ekološka ostrva, gdje zaposleni radnici stalno borave i selektuju različite vrste otpada.
Kada Hemosan dođe na lokaciju, otpad je već razvrstan i spreman za preuzimanje.
Dio materijala koji nije pogodan za reciklažu odvozi se na deponiju, dok grad zarađuje od prodaje sekundarnih sirovina-prošle godine, Podgorica je od Hemosana prihodovala oko 30.000 eura.
Smatram da će sličan model uskoro postati obavezan i u drugim opštinama Crne Gore.
Što se tiče koncepta eko-ostrva, ja lično preferiram termin “reciklažni centar”, po uzoru na slovenački model.
U Sloveniji su takvi centri funkcionisali kao prijemne tačke gdje građani sami donose otpad i plaćaju simboličnu naknadu, dok država subvencioniše troškove obrade.
Na primjer, za svaku predatu gumu građani su plaćali 50 centi, dok je država davala 230 eura subvencije operateru koji ih je samljeo i izvezao.
Ovakav sistem motivisao je operatere jer im je omogućavao da pokriju visoke troškove prerade-oprema za preradu guma do praha košta oko 2,8 miliona eura, a dodatnih 2,5 miliona potrebno je za izradu proizvoda poput ležećih policajaca, kocki ili sportskih podloga.
Ukupna investicija, s uračunatim nepredviđenim troškovima, dostiže i 7 miliona eura, jer se cijene materijala i opreme mijenjaju iz dana u dan.
Možete li istaći projekte koji su vam posebno značajni, te na šta ste lično najponosniji kada je Hemosan u pitanju?
-Hemosan trenutno aplicira za veliki grant Evropske unije namijenjen privredi, koji će omogućiti direktno učešće preduzeća bez posrednika.
Ključno je imati kvalitetne projekte, konsultante i lobiste, jer konkurencija za ove fondove raste.
Kompanija planira da sredstva usmjeri isključivo na nabavku nove opreme, bez finansijskog profita, čime bi Hemosan postao jedna od tehnološki najopremljenijih firmi u regionu.
Već sada, preduzeće posjeduje licence i kapacitete za preradu uljanih voda, elektronskog i električnog otpada, kao i mulja, što ga čini jedinstvenim u Crnoj Gori.
Najponosniji sam, bez dileme, na svoje ljude. Bez posvećenih radnika nema ni uspjeha ni održivog razvoja.
U firmi njegujem horizontalne odnose, bez formalne distance između menadžmenta i zaposlenih.
Vrata su uvijek otvorena, a međusobno poštovanje i zajedništvo smatraju se osnovom poslovne kulture.
Radnici su zajedno sa mnom stvorili sve što Hemosan danas jeste, firma je pomogla desetinama zaposlenih da magistriraju, pa čak i doktoriraju.
Posebno sam ponosan na rad tokom projekta TENI, kada smo bili angažovani na zbrinjavanju otpada nastalog prilikom bušenja podmorja u okviru istraživanja naftnih bušotina.
Taj proces, koji je trajao šest mjeseci bez prekida, obuhvatio je zbrinjavanje oko 16.000 tona otpada, bez ijednog incidenta ili povrede na radu.
Zahvaljujući profesionalnosti i efikasnosti, Hemosan je od međunarodnih partnera dobio “Golden Letter” – zlatno pismo preporuke, kao najbolja kompanija u Evropi koja je ikada radila na sličnim projektima.
To je zasluga mojih zaposlenih, koje vidim kao porodicu, spreman sam da im pomognem i u ličnim problemima jer vjerujem da se istinska snaga preduzeća nalazi u solidarnosti.
Insistirate na društvenoj odgovornosti u biznisu?
-Spadamo u značajnije donatore u zajednici, a posebno smo posvećeni pomaganju barskoj bolnici i Crvenom krstu, gdje rado učestvujemo u humanitarnim akcijama.
Duh porodične i društvene odgovornosti čini suštinu našeg poslovanja i doprinosa društvu-.
