.png)
Jovović: Tematika dukljanske tradicije bila u domenu problema psihološke prirode generacijama (VIDEO)
Izvor, foto: Matica crnogorska
Knjiga „Rasprave o Duklji i Dukljanima“ istoričara Dragutina Papovića, objavljena u izdanju Matice crnogorske krajem prošle godine u okviru biblioteke „Studije, kritike, eseji“, predstavljena je sinoć u prostorijama Matice u Podgorici.
Predsjednik Matice crnogorske mr sci Ivan Jovović kazao je da je ovo još jedno značajno istoriografsko djelo dr Dragutina Papovića u izdanju Matice crnogorske, “što je potvrda kontinuiteta saradnje autora sa ovom kulturnom ustanovom”.
Ovaj rukopis je Matica sa zadovoljstvom primila “s obzirom da je opštepoznata činjenica u stručnim krugovima, da crnogorska medijavelistika, pa samim tim i montenegristika, pati od hroničnog kadrovskog deficita naučnih radnika u toj oblasti, kojima je primarni predmet interesovanja i istraživanja srednjovjekovno razdoblje najstarije državne formacije crnogorskog naroda Duklje, a potom Zete”, naveo je Jovović.
-Mnogi će paušalno, najčešće iz kvazinaučnih i ideoloških namjera i pobuda kazati što to novo može da se saopšti kada je u pitanju srednjevjekovlje na crnogorskom prostoru, pogotovo rani srednji vijek.
Referentan odgovor na ovo pitanje pružio je autor usmjeravajući svoju intelektualnu, odnosno naučnu pažnju na neuralgične tačke crnogorske istorije, gdje je prepoznao eksplicitne tendencije koje su usmjerene ka nasilnoj eksproprijaciji najstarijih slojeva crnogorske kulture i tradicije.
Očito je da je izlazak knjige pokazao da je tematika Duklje, Dukljana, Dukljanskog kraljevstva, Dukljanske nadbiskupije, uopšte dukljanske tradicije bila u domenu nekog problema psihološke prirode generacijama, kako u prošlosti, tako i u sadašnjosti, puno prije nego same pozitivne nauke-istoriografije.
U ovoj su publikaciji, između ostalog, demistifikovane nacional-romantičarske koncepcije o karakteru Duklje i Dukljana kao državi primorskih Srba ili Crvenih Hrvata, uključujući i one, koje propagiraju nenaučna stanovišta, da Albancima pripada eksluzivna istorijska sukcesija nad zaostavštinom ilirskog naroda.
Papović je ne samo kao naučnik nego i intelektualac već u naslovu same knjige otvorio raspravu suprotstavljajući se sveprisutnom trendu mimikrije u našem javnom diskursu, kojim se navodno ne žele, kako se to kolokvijalno kaže, izazivati dalje podjele u narodu otvaranjem identitetskih pitanja, a zapravo se žele zadržati stereotipi i stare zablude koje rapidno vode regresiji istorijske nauke u Crnoj Gori.
Upravo autor je svojom radnjom delegitimisao pseudoistorijske narative o Duklji, ukazujući na njenu autentičnost koja je proizašla iz bića posebnog naroda koji je stvorio dukljansku državnu i duhovnu tradiciju-istakao je Jovović.
Ova publikacija, kao i prethodne Papovićeve, dodao je Jovović, napisana je upotrebom adekvatnom metodološkog aparata, “te predstavlja uspješnu sintezu baziranu na domaćim i inostranim izvorima i literature”.
To je, kaže Jovović, čini korisnom ne samo kao udžbenički priručnik u fakultetskoj nastavi, “nego autorova interpretacija, inače, tako složene tematike, omogućava i široj javnosti da na pristupačan način dobije predstavu o društvenim procesima koji su se odigravali na ovom tlu u prvom milenijumu, od rimsko-vizantijske provincije Prevalis pa do seobe naroda tj. pojave Slovena, Avara i Gota i dolaska na vlast slovenskih vladara u arhontiji, odnosno kneževini Duklji, zaključno sa blaženim ili svetim knezom Vladimirom Dukljanskim, koji, po ocjeni autora, predstavlja ličnost kojom završava dugo vremensko razdoblje oblikovanja i formiranja dukljanske države i identiteta”.
“Od ilirskih Dalmata, rimskog grada i istoimene oblasti Dokleje, vizantijske arhontije Diokleje, do samostalne države pod vlašću slovenske ratničke klase, Duklja se oblikovala kao posebna država-nacija sa domaćom dinastijom”.
-Knjiga dokumentarno i multidisciplinarno prikazuje tragove materijalne i duhovne kulture nastale na tlu Duklje u dugom vremenskom periodu, koji imaju svoj kontinuitet uprkos burnim istorijskim događajima i dešavanjima, kao što su propast Rimskog carstva, dolazak Slovena na Jadran, uz prateće prirodne destrukcije poput zemljotresa 518. godine, koji je gotovo uništio grad Duklju.
Nažalost, devastacija lokaliteta na Duklji koja se dogodila tokom 20. vijeka koji je prestavljao do tada jedan od najbolje očuvanih rimskih arheoloških lokaliteta, ne samo na teritoriji Crne Gore, već i na mnogo širem prostoru jeste nenadoknadiv gubitak, što je presudno uticalo da imozantne ostake i artefakte sa sakralnih i profanih građevina u Duklji ne valorizujemo, kao što je to, na primjer, slučaj sa Dioklecijanovom palatom u Splitu.
Amaterska, parcijalna, a nikad sveobuhvatna arheološka istraživanja Duklje, gdje su otuđenja artefakata zapisana još početkom XVIII vijeka onemogućila su nam da od I do VI vijeka dobijemo mnogo jasnije spoznaje ne samo o arhitektonskim formama nego i o društvenoj strukturi stanovništva grada Duklje.
Ona je ne samo po narodnom kazivanju, već i u poznijim srednjovjekovnim istorijskim izvorima označena kao domovina rimskog cara Dioklecijana, što je presudno uticalo na kolektivnu svijest ljudi da se šira geografska oblast koja je gravitirala ovom gradu nazove Duklja, a narod Dukljani, koji predstavlja amalgam romano-ilirsko-slovenskog etnosa koji se kao takav u istorijskim izvorima spominje u IX vijeku-kazao je Jovović.
Duklja se prema njegovim riječima od samog nastanka našla na razmeđi interesa dva velika politička i crkvena centra, Carigrada i Rima, što je obilježilo stalne promjene njenih administrativnih granica, “ali i crkvene jurisdikcije, tada još jedinstvene hrišćanske crkve”.
-Utemeljenje hrišćanstva kao državne religije unutar urbanih centara ne samo u Duklji, nego i na području provincije Prevalis, vidimo po brojnosti episkopskih, odnosno biskupskih gradova od Lješa do Kotora.
Genezu širenja hrišćanstva kao nove religije i ideologije prepoznajemo u pokroviteljstvu državne i lokalne vlasti, što je manifestovano u brojnim materijalnim ostacima u obliku bazilika ili trikonhosnih crkava širom Crne Gore, od juga do sjevera, što je pokazatelj prvobitne hristijanizacije predslovenskog stanovništva.
Knjiga pruža mnogo širi opseg saznanja s obzirom da je autor približio čitaocu ondašnje prilike u Evropi, prvenstveno procese koji su se odigravali na prostoru Balkana i Mediterana, a što se implicite odnosilo i na Duklju.
To je posebno vidljivo na osnovu korištene literature koja je objavljena izvan južnoslovenskog govornog područja.
Na taj način, autor je uspio da premosti mnoge praznine koje su uslovljene nedostatkom pisanih izvora, upotrebom komparativne metode da bi se sagledali i protumačili događaji, pojave i procesi koji su se u jednom dužem vremenskom periodu odvijali na tlu Duklje.
Tako, na primjer, dobijamo neophodna objašnjenja da episkopi ili biskupi nijesu bili samo visoki crkveni prelati, nego su to bila lica koja su imala i najveća upravna ovlašćenja u obavljanju svjetovnih poslova u gradovima gdje su stolovali ili o monaškom redu benediktinaca koji su u IX vijeku došli na ovaj prostor, kao papski izaslanici da bi utvrdili crkvenu organizaciju, razvijali poljoprivredu, te unutar samostanskih zidina stvarali kulturno-obrazovne centre namijenjene za školovanje klera i svjetovnog plemstva-akcentovao je Jovović.
Imajući u vidu da je Duklja ostala najduže pod crkvenom jurisdikcijom Rima, autor, između ostalog, i na osnovu sačuvanih zapisa u kamenu konstatuje da je latinsko pismo bilo oficijelno pismo crkvenih i svjetovnih krugova u Duklji, sa određenom primjesom diglosije, tj. upotrebe grčkog pisma.
-Zato autor upućuje sugestiju stručnoj javnosti da se mora postaviti pitanje početka slovenske pismenosti na ovom prostoru, to jeste sagledati domete djelovanja slovenskih apostola Ćirila i Metodija, s obzirom da nijesu sačuvani bilo kakvi tragovi ove pismenosti.
Dakle, prije IX vijeka nije mogla postojati staroslovenska pismenost, već je jedino mogla biti razvijena usmena kultura, zbog čega u Ljetopisu Popa Dukljanina imamo, kao izvornom slovenskom spisu, snažan upliv usmene književnosti, naročito kada se govori o slovenskim vladarima do kraja 10. vijeka, koje nauka naziva “legendarnim slovenskim vladarima”.
Posebnu vrijednost ove knjige predstavlja poglavlje pod nazivom “Istorijska geografija Duklje krajem IX i početkom X vijeka” u kojem je autor manirom iskusnog naučnog radnika izvršio svojevrsnu demarkaciju granica, u savremenom smislu riječi, dukljanske države analizirajući dostupne izvore i literaturu, te ukazujući da su i veliki naučni autoriteti tokom prošlog vijeka više puta mijenjali mišljenja (Ćorović, Ćirković i drugi) kada je u pitanju bilo određenje sjeverne granice Duklje odnosno linija razgraničenja sa Raškom, odnosno Srbijom.
Papović takođe primjećuje tendencije da i pojedini savremeni srpski istoričari iz nenaučnih motiva na paušalan način žele da amputiraju djelove državne teritorije Duklje, ne bi li na taj način pronašli političko opravdanje za tezu da je savremena Crna Gora zauzela oblasti takozvane “Stare Hercegovine”, odnosno nekadašnje Travunije.
Autor lucidno zapaža da se većina srpskih istoričara fokusirala na razgraničavanje Duklje i Srbije, dok je “u sjenci ostala činjenica da niko pouzdano ne zna što je bilo iza Porfirogenitovih planinskih strana” odnosno niko da pruži odgovor gdje je i što je bila teritorija Srbije u 9. i 10. vijeku.
Dakle, granice Duklje su išle od Medovskog zaliva do Risna, zatim od Risna prema planini Njegoš ili Somini i do Pive, od Pive prema izvorištu Lima, a odatle Prokletijama na Drim i Drimom do Medovskog zaliva-rekao je Jovović.
U ovoj knjizi posebno je tretirano državno-pravno ustrojstvo Duklje, koje je bilo u direktnoj vezi sa crkvenom organizacijom, to jeste uzdizanjem Dukljanske crkve na rang nadbiskupije i metropolije.
-Iako autor pokušava, kao i njegovi prethodnici, da ubicira mjesto crkve Sv. Marije u kojoj su krunisani, u nauci nazvani “legendarni slovenski (dukljanski) kraljevi”, čini se da se takvo mjesto može tražiti u nekoj od bazilika u samom gradu Duklji ili obližnjoj bazilici gabaritnih dimenzija u Doljanima ili pak na nešto mlađem utvrđenom gradu, sukcesoru Duklje, koji se nalazio na lokalitetu Gradina u Martinićima, na kojoj i danas postoje ostaci, prvo bazilike a potom i katedralne crkve.
Za nametanje vlasti u Duklji slovenske ratničke klase Papović vidi u činjenici da je Duklja i nakon gubljenja urbaniteta zadržala svoju veliku simboličku vrijednost neophodnu da bi se dobio istorijski legitimitet za vršenje vlasti.
“Bila je carski grad, anitičko arhiepiskopsko središte, centralno mjesto mita o carskom i rimskom porijeklu Dukljana i dala naziv državi i narodu. Zato je u ravni simbolike krunisanje vladara ili hirotonisanje arhiepiskopa u njoj bilo značajno. “
Ova promocija, odnosno tematika ove knjige predstavlja povod za preispitivanje, uslovno rečeno, kanona koje je postavila nauka na južnoslovenskom prostoru, proglašavajući do kneza Vladimira gotovo sve slovenske (dukljanske) kraljeve legendarnim, uključujući i kralja Tugemira, koji je prema dubrovačkim hroničarima u X vijeku osnovao Podgoricu.
Tek Nemanjino rođenje, odnosno njegovo latinsko krštenje u Ribnici, oko 1114. godine, nauka uzima kao relevantan podatak, pa bi se mogao steći utisak da ne postoji prije toga niti jedna ličnost koja vladala Dukljom iz središta njene državnosti, stotinama godina unazad.
Da su takve koncepcije sagledavanja i tumačenja istorije Duklje prilično upitne svjedoči podatak da je dukljanski nadbiskup Ivan (prvi poznati kompozitor na istočnoj obali Jadrana), 998. godine prilikom napada makedonskog cara Samuila morao izbjeći iz Duklje u Dubrovnik, što jasno upućuje da je Duklja imala svoje svjetovne vladare i vjerske poglavare.
Autor završava svoju radnju detaljnom eksplanacijom dinamičnih odnosa na razmeđi X i XI vijeka, oživljavajući istorijske figure i događaje u periodu kada je Duklja de facto stupila na evropsku političku pozornicu zahvaljujući knezu Vladimiru.
To je ličnost kojom započinje naša kolektivna svijest, čiju smrt 1016. godine, prije nepunu deceniju, Crna Gora je obilježila kao hiljadugodišnjicu svoje državotvornosti.
Zbog njegovog svetačkog oreola, odnosno hagiografskih spisa, knez Vladimir je jedna od najmarkantnijih ličnosti crnogorskog srednjevjekovlja, čiji kult je stekao internacionalni karakter, to jeste ekumensku dimenziju koja se prostire od Jadranskog do Crnog mora.
Autor, isto tako, apostrofira i njegove državničke zasluge, prije svega što je knez Vladimir prvi poznati dukljanski i južnoslovenski vladar koji je kovao svoj novac, što predstavlja još jednu fazu u oblikovanju državnog identiteta, a koja je prethodila međunarodnoj verifikaciji Dukljanskog kraljevstva,čiji akt se dogodio u drugoj polovini XI vijeka.
Na kraju, Papoviću želim čestitati na uspješnoj naučnoj sintezi kojom je doprinio rasvjetljavanju maglovitih stranica najstarijih slojeva crnogorske prošlosti.
Njegovim angažovanjem u medijavelistici, crnogorska nauka je svakako dobila na kvalitetu, a imajući u vidu složenu tematiku koja se nalazi pred njim, siguran sam da će i u narednom periodu pružiti jednako kvalitetan odgovor kao što je to slučaj sa knjigom “Rasprave o istoriji Duklje i Dukljana-zaključio je Jovović.
Istoričarka umjetnosti Tatjana Koprivica istakla je da ko god se na bilo koji način bavi pomenutim periodom zna koliko je složen istraživački put i koliko je u pitanju složen i težak posao, te da je Dragutin Papović to radio “nošen svojim istraživačkim zanosom a ne institucionalno”.
-I sam kolega Papović kaže u uvodu, kao profesor na predmetu Istorija Crne Gore do kraja 12 vijeka na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, osnovni udžbenik „Istorija Crne Gore“ gdje je prvi tom objavljen 1967. godine.
O političkoj istoriji Duklje u ovoj knjizi postoji osam od 444 strane i to jasno govori kakva je literatura udžbenička i koliko je složeno raditi.
Posebno ovih zadnjih godina u okviru predmeta Istorija umjetnosti Crne Gore koji držim na Fakultetu likovnih umjetnosti na Cetinju termini Duklja i dukljanstvo se doživljavaju pežorativno i dobijamo studentkinje i studente koji miješaju grad, državu i apsolutno dolaze jako slabo potkovani.
Čini mi se da je upravo ovaj kontinuitet koji nam kolega Papović predstavlja od grada Dokleje kroz razvitak države Duklje jako važan i da će nam svima biti koristan u novom nastavnom procesu-rekla je Koprivica.
Istoričar Adnan Prekić ističe da je knjiga Dragutina Papovića metodološki i naučni pokušaj da se prekine s nasilnom eksproprijacijom kulturne baštine Crne Gore.
On je istakao da je autor ukazao na slabu “zastupljenost i nepreciznost podataka o Duklji u akademskim krugovima koji su s razlogom ili bez, s namjerom ili bez, po pravilu vodili u neke pogrešne interpretacije, u neka pogrešna tumačenja”.
-Ono što je jako značajno je metodološki pristup koji je kolega Papović koristio u pripremi ove knjige, a to je prije svega analiza izvora i svih postojećih radova.
Znači ne postoji nijedan relevantan rad koji se bavi istorijom Duklje koji nije bio predmet potpune analize, komparacije s nekim drugim izvorima, potvrđivanje onoga što se može potvrditi i ukazivanje na one stvari koje su nelogične i koje su negdje neprihvatljive za neku savremenu istoriografiju, koje nisu u skladu s onim što su savremena i arheološka istraživanja.
Ta polemika, uslovno rečeno, s ranim istoriografskim radovima donosi nam niz novih saznanja i niz nekih novih interpretacija.
Posebna vrijednost ove knjige po meni je to što je Papović po prvi put u nekom novijem periodu autor koji je iskoristio apsolutno sve dostupne izvore na engleskom jeziku koji se tiču na određeni način Duklje i istorije Duklje-rekao je Prekić.
Autor je istakao da je u knjizi ukazao na mnoge predrasude ili neodržive konstrukcije.
-Knjiga se ne uklapa u koncepcije kojima se pokušava prisvajanje nasljeđa dukljanske države. To prisvajanje ne ide, jer vidi se da je vještačko.
To su bili motivi za pisanje ove knjige, odnosno ovih radova. I sam pretpostavljao da je toliko istoričara prije mene, prije nas, moralo to proučavati. Međutim, iznenadio sam se.
Prije svega kroz polemiku ili kroz raspravu s tom literaturom došao sam do nekih odgovora, a za dosta pitanja odgovora i dalje nema-objasnio je Papović.
Autor je doktorirao na Filozofskom fakultetu u Nikšiću 2013. godine. Za docenta na Filozofskom fakultetu u Nikšiću izabran je 2020. godine.
Objavio je knjige: „Primjeri filantropije u Crnoj Gori do kraja XX vijeka“, „Protivnici vlasti u Crnoj Gori 1945–1948“, „Rani ratovi“, „Prilozi za istoriju nauke i kulture u Crnoj Gori 1945–1990“, „Intelektualci i vlast u Crnoj Gori 1945–1990“ i „Vjerske zajednice i nacionalizmi u Crnoj Gori (1965–1991)“.
Tokom 2015. i 2016. godine obavljao je dužnost generalnog direktora Direktorata za odnose s vjerskim zajednicama u Ministarstvu za ljudska i manjinska prava Crne Gore.
Bio je poslanik u crnogorskoj Skupštini od 2016–2023. godine.
- Tagovi:
- Ivan Jovović
- Matica crnogorska
- Promocija
- Duklja
