Vikinzi uvijek jedre izdaleka
Autor: Igor Perić
Foto: Stevo Vasiljević/Pobjeda
Reinkarnacija autentičnog, teretnog vikinškog broda - kakav se krajem 10. vijeka, natovaren brusnim kamenom, nasukao u plitkim vodama zaliva Klostad blizu Larvika u Norveškoj - na proputovanju od Skandinavije preko velikih evropskih rijeka i Crnog mora, pristala je prošlog vikenda na vez u Baru.
Odatle nastavlja za Split, a potom za Rim gdje će prezimiti prije nego, preko Francuske i rječnih kanala, naredne godine krene nazad u domovinu.
Moderna izvedba nazvana je „Saga Farmann“.
Brod opravdava ime, jer je njegovo proputovanje, koje će trajati do 2026. godine, svojevrsna saga i svjedočanstvo o tome da drevni Vikinzi nijesu bili samo nemilosrdni osvajači, već trgovci i vrsni brodograditelji i moreplovci.
Moderni brod rađen je ručnim i tradicionalnim alatima, u gabaritima na osnovu originala koji je čekao 830 godina da ga nađu - i još 140 da bude iskopan, konzerviran i pohranjen u muzeju (1970. godine) u Tonbergu pod nadzorom profesora Arnea Emila Kristensena.
Gotovo 40 odsto osnovne konstrukcije Klostad broda bilo je sakriveno pod zemljom u polju nastalom nakon što se kopno u tom dijelu Norveške izdiglo za gotovo dva metra u odnosu na vikinšku eru.
Osnova je bila dobro polazište, ali i izazov za graditelje, jer konstrukcija pramca i krme nije sačuvana, već su oni uklopljeni na osnovu uobičajenih sačuvanih formi i izvedbi vikinških plovila.
- Na pramcu nije glava zmaja, kakva je bila karakteristična za vikinške vojne brodove i koja je imala za cilj da unese strah u kosti protivnika.
Imate sreću da dolazimo u miru – kazala je za Pobjedu šaljivo glavna organizatorka ove etape putovanja Linda Sten Vogsnes.
Pojašnjava da je misija „Sage Farmann“ da oživi stare rute, poveže morske i vodene puteve Evrope i podsjeti na daleka vikinška putovanja - od Skandinavije do Miklagarda (Veliki grad) - što je vikinški naziv za drevni Konstantinopolj, Carigrad, odnosno današnji Istanbul.
Potraga za drevnim znanjem
Sagovornica ističe da priča ima i širi kontekst, odnosno da je nastanak broda vezan za napore zajednice koja nastoji da eksperimentalnom arheologijom pronikne u drevno izgubljeno znanje Vikinga.
- Pokušavamo da oživimo vikinško umijeće jedrenja. Ovo je projekat koji traje decenijama u saradnji dominantno Danske i Norveške.
Sada je ta zajednica mnogo šira, više je projekata, a zajedničko nam je da pokušavamo da iznova dosegnemo to znanje praveći brodove koji će jedriti starim rutama – kazala je ona.
Impozantno plovilo tipa „Knarr“, teretnjaka koji je u vikinško vrijeme korišten za logistiku, trgovinu i prebacivanje tereta na duge rute, poput ekspedicije na Island, Grenland ili u Sjevernu Ameriku, prva je replika svoje vrste nastala zahvaljujući podvigu fondacije Oseberg (Oseberg Viking Heritage Foundation) koja gradi arheološke replike vikinških brodova.
Za razliku od poznatijih Oseberga i Gokstada, koji su više puta replicirani od 19. vijeka, ovo je prvi put da je na temelju nalaza Klostada (imena duguju lokacijama gdje su pronađeni) i metode reinžinjeringa izgrađen potpuno novi brod koji je dobio ime Saga Farmann.
Ima kobilicu dugu 16,5 metara, od krme do pramca dug je 20, a na centralnom dijelu širok je pet.
Prema riječima Linde Sten, nijesu samo muškarci u vikinško doba pravili brodove.
Jedan njihov dio, često vrijedan koliko i cio brod – pravile su žene. To su bila karakteristična vikinška jedra.
Jedno takvo, površine 85 metara kvadratnih krasi i Sagu, a zahvaljujući čemu, pri povoljnom vjetru, može da plovi krstarećom brzinom od sedam nautičkih milja.
Na posljednjoj dionici, od Krfa do Bara, posada koja se mijenja svakih 15 dana, na čelu sa upraviteljem, kapetanom Zanderom Simpsonom, Škotom sa Šetlandskih ostrva, koji ima pola vijeka pomorskog staža, koristila je i alternativni - električni pogon koji je uz navigacijske uređaje, jedino parče moderne tehnologije na brodu.
Prema njegovim riječima, zbog nepovoljnih uslova nije se moglo jedriti na vikinški način, ali to ne znači da njihov dio misije nije ispunjen.
- Cilj je prije svega da što više ljudi osjeti kako je ploviti vikinškim brodom i da u praksi dožive i prožive dvije sedmice na plovilu pravljenom drevnim brodograditeljskim tehnikama i materijalima – kazao nam je kapetan koji će odvoziti ukupno četiri sedmice na moru, prije nego njegov kolega preuzme kormilo.
Ekipu koja plovi do Splita čini međunarodna posada sastavljena od volontera iz više zemalja (Norveške, Portugala, Njemačke...) koji sa začetnicima ove vikinške moderne misije dijele iste vrijednosti – ljubav prema moru, jedrenju, istoriji, kao i želju da kroz ovo fascinantno iskustvo budu Vikinzi makar na 15 dana.
Od radionice do otvorenog mora
Među posadom u ovoj rotaciji je i Aksel Hubert Persvik, jedan od onih koji su učestvovali u izradi broda. Time je njegova misija zaokružena na pravi način: od teslice i sjekire do situacije da kroči na „Knarr“, jedri i da mu paluba bude dom.
Ovo drevno vikinško plovilo rađeno je u kombinaciji hrasta i borovine. Hrast je upotrebljavan za elemente ispod linije vode, a bor iznad.
Tipičan sistem gradnje i zakivanje elemenata dodatno je ojačan membranom ili kako bi to kod nas rekli „zatkavanjem“ rebara uz pomoć katrana i vune.
- Nijesmo koristili mnogo moderne tehnike, već razne vrste sjekira, šega i drugih ručnih alata.
Utrošeno je na hiljade sati rada, a tempo je zavisio od umješnosti volontera uključenih u projekat – kazao je on.
Naveo je da je na originalnom brodu pronađeno brusno kamenje za oštrenje alata, a to je ujedno bila i roba za tržište, jer su sve armije toga doba morale da imaju čime da oštricu svog oružja drže u pripravnosti...
Prema njegovim riječima, ono po čemu se razlikovao ovaj brod od drugih svog vremena bila je izuzetna laka oplata.
Iako bi se pomislilo da je to slaba tačka, tehnika rezanja koja je išla niz vlakno, bez njegove rupture, stvarala je elastične i otporne elemente koji uvezani i skopljeni čine plovilo otporno na talase, nevrijeme, a sa plitkim gazom podesno za ulaze u rijeke, estuare, jednako kao i za otvorena mora.
On radi na novom projektu, izradi nove replike u okviru fondacije „Hardraade viking guild“, koja već pravi još jednu repliku ovog broda, ali će izvedba biti od jedara do čivija i materijala za zaptivanje u sopstvenoj produkciji.
Biće to još jedan primjer vizije i praktične potrage za drevnim znanjima, i rekonstrukcijom dalekih ruta svijeta Vikinga.
Uostalom, mnogo govori i odgovor posade na pozdravno pitanje ekipe Pobjede: ,,Vikinzi, plovite li izdaleka?“
„Vikinzi uvijek jedre izdaleka!“.
Fotografije jedrenjaka na linku originalnog teksta OVDJE.
