.jpg)
Herceg Novi: Otvorena izložba “Crnogorsko ćirilsko štamparstvo XV i XVI vijeka”
Autor: Radomir Petrić
Foto: Privatna arhiva
Nakon premijerne postavke početkom prošlog mjeseca u Nacionalnoj biblioteci Češke u Pragu, te Novog Sada, Matica crnogorska predstavila je sinoć izložbu “Crnogorsko ćirilsko štamparstvo 15. i 16.vijeka” u prostorijama Ogranka Matice crnogorske u Herceg Novom.
Povod je obilježavanje 530 godina od štampanja Oktoiha prvoglasnika iz 1494.godine: ovo nasljeđe crnogorskog srednjevjekovnog ćirilskog štamparstva bilo je rasuto daleko van zemlje porijekla, a Matica crnogorska je “fragmente tih knjiga sabrala u cjelinu simbolčki otvarajući proces vraćanja kulturne baštine u kolektivnu memoriju”.
Otvarajući izložbu, predsjednik Matice crnogorske mr Ivan Jovović iskazao je zadovoljstvo što je ova postavka “stigla i u Boku, koja se još u XV vijeku susrela sa izumom štamparstva”.
-Jubilej 530 godina štampanja Oktoiha prvoglasnika iz 1494. godine je prvorazredni događaj za crnogorsku kulturu, i zato planiramo tokom godine da izložba bude predstavljena u zemlji i inostranstvu.
Boka, pa samim tim i Herceg Novi, zbog svog specifičnog istorijskog koda zauzima posebno kada je u pitanju crnogorska kulturna baština, naročito ona srednjevjekovna, koja počiva na uspješnoj sintezi istočne i zapadne tradicije.
Upravo na primjeru pojave i razvoja crnogorskog srednjevjekovnog štamparstva prepoznajemo takvu matricu, s obzirom da u referentnoj literaturi i dalje egistira naučna hipoteza da su umijeće štampe majstori iz Crnojevića štamparije savladali kod Andrije Paltašića Kotorinina, prvog poznatog štampara sa crnogorskog prostora, koji je u Veneciji krajem 70-ih godina XV vijeka započeo pečatanje knjiga na latinskom i grčkom jeziku-kazao je Jovović.
-Imajući u vidu da se na tako malom geografskom prostoru, od Crnogorskog primorja do basena Skadarskog jezera, pojavio krajem XV i početkom XVI vijeka veći broj lica koja su se bavila štamparskom djelatnošću, mišljenja smo da postoji objektivni razlog da predmetna izložba treba da inicira dublja promišljanja i istraživanja, tj. nauka treba da pruži adekvatan odgovor u pogledu pismenosti ondašnjeg društva na razmeđi XV i XVI stoljeća.
Hrišćanski identitet na crnogorskom prostoru tokom medievalne faze naše istorije širio se, između ostalog, na narodnom, tj. staroslovenskom jeziku, prvo putem manuskripta nastalim u brojnim manastirskim odnosno samostanskim skritorijumima, a kasnije štampanim izdanjima, čije autorstvo direktno ili indirektno vezujemo sa ličnostima sa crnogorskog prostora.
Dakle, izložba Crnogorsko ćirilsko štamparstvo XV i XVI vijeka je ujedno i povod da se prisjetimo zajedničke, kako staroslovenske tako i hrišćanske baštine Crne Gore, gdje publika ima priliku da se direktno upozna sa crnogorskim ćirilskim inkunabulama nastalim do kraja XV vijeka, koje predstavljaju osobenu vrijednost evropske kulture.
U tom kontekstu želimo apostrofirati činjenicu da među slovesnkim narodima samo Česi, Hrvati, Crnogorci i Ukrajinci imaju inkunabule, što je bitan indikator kulturnih domena naših predaka-naglasio je Jovović.
On je dodao da se izložba održava u jednom od najvažnih datuma u ukupnoj kulturnoj tradiciji crnogorskog naroda,-jubileja 530 godina štampanja Oktoiha prvoglasnika iz 1494. godine, “prve štampane knjige na slovenskom Jugu, kako je taj istorijski događaj, inače, označila relevantna literature”.
-Obnovljena fototipska izdanja Psaltira s posljedovanjem iz 1494. godine štamparije dinastije Crnojevića i Prazničnog mineja iz 1538. godine Božidara Vukovića Podgoričanina, u saradnji sa institucijama nauke i kulture Republike Bugarske, pokazuju da čitava djelatnost štampe nije izolovani incident kulture koji se pojavio na tlu srednjevjekovne Zete, odnosno Crne Gore, već njen nastanak isključivo treba povezati sa bogatom prepisivačkom tradicijom koja je naslijeđena iz prethodnih istorijskih epoha.
Štamparska djelatost na prostoru Crne Gore krajem XV i početkom XVI vijeka predstavlja bogatu zaostavštinu koja je trajno oplemenila crnogorsku kulturnu riznicu, pri čemu treba ukazati da navedeni civilizacijski iskorak je napravljen u krajnje nepovoljim društveno – političkim okolnostima, u vrijeme osmanske invazije na Crnu Goru.
Takav razvoj događaja je dalekosežno izmijenio kulturološki obrazac Crne Gore u narednim stoljećima.
To je uzrokovalo da se djela srednjevjekovne tehnike štampe iz Crne Gore, kao i onih štampara sa crnogorskog prostora, između ostalih, Božidara Vukovića Podgoričanina i njegovog sina Vićenca, koji su djelovali u drugim sredinama, u kratkom periodu, do kraja XVI vijeka, potisnu i izgube na tlu Crne Gore, mada bogoslužbene ćirilske knjige iz ovih štamparija nalazimo u svjetovnim i crkvenim ustanovama širom država Balkana, ali i na tlu nekadašnje Austrougarske-naveo je Jovović.
