Uvod u jedrenje sa Dijanom Đurašković (FOTO)
Izvor: Radio Kotor
Autor: Predrag Nikolić
Foto: Privatna arhiva
Radionica za djecu uzrasta od 10 do 13 godina, u organizaciji JU Pomorski muzej Crne Gore Kotor, bila je tema “Ljetnjih priča” u kojim je gošća Radio Kotora bila Dijana Đurašković, koja je sa Danijelom Nikčević u palati Grgurina ovog ljeta održala predavanje “Uvod u jedrenje”.
Dijana Đurašković, foto: Radio Kotor
Zahvaljujući našoj gošći možete pročitati interesantne podatke o jedrenju i pogledati galeriju isto tako interesantnih, ujedno i atraktivnih fotografija.
O jedrenju
Jedrenje je vještina plovidbe uz pomoć vjetra kao pokretačke snage.
Snaga vjetra se danas vrlo rijetko upotrebljava kao osnovno pogonstvo sredstvo za kretanje broda. Jedra su se u današnje doba zadržala samo kod sportskih jedrilica i kod malih čamaca.
Jedrilica može jedriti uz vjetar, bočnim vjetrom, povoljnim vjetrom i krmenim vjetrom.
Najpovoljniji za jedrilicu je slučaj, kad joj vjetar duva u smjeru krme, odnosno, kad joj vjetar duva sa jedne ili druge strane, računajući od krme do subočice jedrilice.
Što se smjer vjetra više okreće prema pramcu jedrilice, to je vjetar povoljniji za jedrenje.
Kada se smjer vjetra okrene tako da puše ravno u smjeru pramca, tada jedrilica više nije moguće da slijedi svoj kurs prema određenom cilju.
Istorijat jedrenja
Hiljadama godina jedrenje je imalo veliki značaj za transport i trgovinu, ribolov i ratovanje.
Krajem 19. vijeka, značaj jedrenja je opao pojavom motorizovanih brodova koji nisu zavisili od vremenskih prilika, odnosno brodova koji su bili brži i zahtjevali manje osoblja i drugih troškova.
U nekim manje razvijenim dijelovima svijeta jedrenje je i do danas zadržalo izvjestan privredni značaj.
Recimo, jedrenjaci i danas plove iz Persijskog zaliva ka Indiji i Africi. Kroz istoriju jedrenjaci su se mijenjali po konstrukciji i veličini.
Najmanje jedrilice imaju samo jednog putnika, dok najveće opslužuju desetine mornara.
Stari vijek
Prva poznata slika broda sa jedrima potiče sa pogrebne urne iz Luksora iz 5000. godine prije nove ere.
Za plovidbu duž Nila, u Sredozemnom i Crvenom moru, Egipćani su koristili brodove sa jarbolom i velikim pravougaonim jedrom.
Jedro se moglo okretati, tako da je jedrilica mogla da koristi i bočni vjetar.
Oko 3000. godine prije nove ere stanovnici uz obale Južnog kineskog mora su razvili kanue koje su koristili za naseljavanje Polinezije.
Feničani i stari Grci su oko 1000. godine prije nove ere razvili dva osnovna tipa brodova sa jedima: teretni brod sa prostranim trupom i velikim pravougaonim jedrom, i galiju, koja je imala jarbol sa pravougaonim jedrom srednje veličine, dok bi je za vrijeme bonace ili pomorske bitke pokretali veslači.
U narednim vjekovima brodovi su jedrili u mnoge istraživačke i osvajačke pohode.
Rimljani su koristili kombinaciju jedrenjaka i broda sa veslačima za svoje vojne i trgovačke misije.
Značajan tehnički doprinos ovog vremena je pojava pramca kao dijela konstrukcije jedara.
Srednji vijek
Anglosaksonci su u vrijeme poznog Rimskog carstva došli do Engleske koristeći duge brodove sa jednim jarbolom i jednim pravougaonim jedrom.
Vikinzi su usavršili ovaj tip brodova između 6. i 8. vijeka. Najvažnije tehničko dostignuće ovoga doba bio je razvoj sistema jedara.
Vitki vikinški brodovi mogli su da dostignu brzine do 20. čvorova.
Poslije ere vikinga, na Sjevernom moru i Baltiku su korišćeni široki trgovački brodovi trgovačkog udruženja Hanza.
Do kraja Srednjeg vijeka razvijeni su i brodovi sa dva i tri jarbola.
Verzija koja je nastala u Španiji i Portugalu pod imenom Karavela, poslužila je moreplovcima poput Kristofora Kolumba, Vaska de Game i Ferdinanda Magelana da krenu na svoja istraživačka putovanja.
Početkom 15. vijeka kineski admiral Ženg He je predvodio više ekspedicija jedrenjaka u Indijski okean do obala istočne Afrike.
Novi vijek
Od 17. vijeka u upotrebi su novi, specijalizovani tipovi brodova, kao što su linijski brodovi (bojni brodovi sa više paluba za topove) i fregate (lako naoružani brzi brodovi).
Brodograditelji su smišljali sve inovativnije nacrte. Brodovi su bili vitkiji, sa većim deplasmanom i većim brzinama.
Trgovačke mornarice u 19. vijeku su koristile tip broda kliper, koji je dostizao brzine od 18 čvorova.
Upotreba gvožđa (čelik je u upotrebi od 1890. godine) kao materijala za brodogradnju, bila je početak ere oklopnjača. Istovremeno, brodovi su uvećavali svoje manevarske moći.
Parna mašina je počela da istiskuje upotrebu jedara. Danas se brodovi na jedra koriste, gotovo isključivo, za zabavu i sport.
Jedriličarska takmičenja
Jedriličarska takmičenja nazivaju se regate, a cilj takmičenja je proći kroz zadatu stazu u što kraćem vremenskom roku.
Svaka regata se dogovara na određenom regatnom polju, za propisanu klasu te jedrilice dozvoljene za takmičenje.
Na nekim regatama istovremeno se takmiče jedrilice različitih klasa, ali njihova regatna polja su ili odvojena ili su na istom polju ali su na drugi način odvojena i njihove trke se boduju odvojeno.
Jedriličarska takmičenja se održavaju u svim klasama, u rasponu od malih jedrilica za jednu osobu do velikih jedrilica sa posadama od 2 do 20 članova.
Za učešća u nekim velikim regatama kao što je „American’s Cup“, „Sydney-Hobart“ ili „Volvo Ocean Race“, potrebno je izdvojiti pozamašne novčane sume novca za participaciju i izradu broda kojim bi se jedrilo, dok postoje regate i za standardizovane jedrilice koje su jeftine i svaki jedriličarski klub može da ih priušti.
Najprestižnije takmičenje jedrilica je Olimpijada. Što se tiče regatnog polja, većina trka se organizuje u blizini obale, na polju označenom bovama.
Takođe, postoje regate izdržljivosti gdje takmičari moraju prejedriti cijele okeane i mora, a nekada i cijeli svijet kao što je „Volvo Ocean Race“.
Istorija sportskog jedrenja
Najstariji jedriličarski klub na cijetu je „Water Club of Cork“ koji se nalazi u gradu Kork na jugoistoku Irske. Klub je osnovan 1720. godine i dan danas je aktivan.
Najstariji dokaz o regati potiče je 1749. godine kada je održana regata između kluba „Greenwicha“ i „Norena“ na rijeci Temzi.
Kao početak organizovanja jedriličarskih regata uzima se 1775. godina kada je osnovan klub „Thames Club Cumberlan Fleet“.
Istorijski dan svjetskog jedrenja je 1. jun 1815. godine kada se grupa engleske gospode našla u „Thatched House Taveru“ u ulici St. James ’s u Londonu sa ciljem da okupi ljubitelje jedrenja.
Predvođeni Lordom Granthamom, 42 jedriličara su osnovali Yacht Club (što je prvi put u istoriji da su te dvije riječi spojene zajedno).
Iako je osnovan u Londonu, klub je premješten u luku grada Cowesa na ostrvu Wight. 1817. godine
Engleski princ ih je počastio svojim članstvom, a kad je postao kralj 1820. godine George IV., klub je preimenovan u Royal Yacht Club sa pravom postavljanja ratne zastave.
Tako je Engleska preuzela primat u jedriličarstvu od Holandije gdje su nastale prve jedrilice za sport i razonodu.
Jedrenje u Crnoj Gori
Jedrenje, kao olimpijski i međunarodno priznati sport u Crnoj Gori, organizovano je 1948. godine.
U to vrijeme iz četiri jedriličarska kluba u Boki Kotorskoj formirano je Pomorsko savezništvo Crne Gore.
Od samog početka Savez jedrenjaka je putem Nacionalne federacije jedrenjaka uključen u Međunarodnu federaciju jedrenjaka (ISAF).
U Crnoj Gori se smanjuje broj klasa sportskih jedrilica. Trenutno su u službenoj upotrebi klase Optimist, Laser, Star i Cruiser.
U posljednje vrijeme broj plovila klase Optimist je u porastu, što omogućava većem broju mladih da jedre.
Što se tiče ojedrenih drvenih brodova u Boki, najčešće su to bile jedrilice klase L5 (pasare) i po koja Stella, a dva najčuvenija ovdašnja drvena krstaša bili su „Crnogorska“ (ex „Nerezinka“) i „Suton“, oba iz jedriličarskog kluba „Delfin“ Tivat.
Ranije, u prvoj polovini 20. vijeka, pored guceva našla bi se poneka mala drvena jedrilica tipa jola (yawl), ali one su bile baš rijetke.
Na ojedrenoj drvenoj barci tipa pasara (imenom „San“) u 20. vijeku najupečatljivija putovanja ostvario je Adorjan Mađar, hotelijer, umjetnik i jedriličar iz Zelenike.
Mađar (1887-1978) je bio sin uglednog budimpeštanskog ljekara dr Antala Mađara koji se 1895. sa porodicom nastanio u Zelenici.
Adorjan Mađar je još početkom 20. vijeka u Herceg Novom bio prepoznatljiv po svojim sportsko – rekreativnim aktivnostima.
Bio je jedan od pionira onoga što danas nazivamo sportskim jedrenjem u Boki.
U tome je najznačajnije njegovo dostignuće pustolovno putovanje u ljeto 1925. godine, tako što je sam na maloj barci prejedrio stotine milja Jadranskim morem na putu do ostrva Biševo, odnosno Jonskim morem do Krfa u Grčkoj.
Već naredne 1926. godine, Adorjan je na istoj maloj barci oplovio najveći dio istočne obale Jadrana, stigavši na sjever skroz do Opatije.
O tim pustolovnim putovanjima ostao je njegov zapis u formi malog brodskog dnevnika, kojeg je nakon njegove smrti u malom tiražu za javnost priredio i objavio drugi Adrijanov sin, Ćaba Mađar.
Prvi jedriličarski klub u Crnoj Gori (Lahor)
Klub je osnovan u oktobru 1947. godine, kao pomorsko brodarsko društvo „Lahor“.
Prve prostorije bile u vili „Dalmacija“, a škver je bio na mjestu današnjeg ljetnjeg bazena „Primorca“.
Lahoraši se 1952. godine sele u Dobrotu na veliko mulo kod Svetog Matije.
Prva škola jedrenja organizovana je 1955. godine, a krajem 50-tih klub prelazi na Malu pontu i flora postaje bogatija za tri Cadeta.
Na prvom republičkom prvenstvu 1961. godine „Lahor“ dominira u klasi Cadet, dok pet godina kasnije flota broji deset jedrilica.
Klasa Optimist uvedena je 1973. godine, kada se prvi put organizuje „Memorial kapetana Marka i Joza Ivanovića“.
U godini kada je Crnogorsko primorje pogodio katastrofalni zemljotres, sve drvene jedrilice su rashodovane, a klub se seli na Mulo Klačevića – Zukina ponta.
„Lahor“ je dobio deset olimpijskih jedrilica 1981. godine uz pomoć Bokeljske banke, a tri godine kasnije uvedena je klasa Evropa.
Kotorski jedriličari dobijaju novu lokaciju Atomsko sklonište 1989. godine, gdje se i danas nalaze.
„Lahor“ je imao više od 100 članova 1990. godine.
Uslijedile su teške godine, ne samo za jedrenje, i tokom 90-tih flota je znatno smanjena, ali je strategija kluba bila i ostala da se jedrenje održi po bilo koju cijenu.
Kakvo će biti vrijeme?
Ovo pitanje postavlja čovjek svakodnevnom životu, a posebno onaj kome zanimanje ili zvanje zahtijeva rad na otvorenom, bilo na kopnu ili na moru.
Bez sumnje, to najviše interesuje pomorce, ribare, kao i sve osobe koje plove po moru radi zabave, sporta ili drugih potreba.
Na ovo pitanje odgovor nam daje meteorologija, nauka koja se bavi proučavanjem postanka, karaktera i razvoja prirodnih pojava koje se dešavaju u atmosferi, od kojih zavisi kakvo će biti vrijeme.
Te pojave su: temperatura i pritisak zraka, pravac i jačina vjetra, stanje vlage, naoblaka, oborina, kao i stanje mora itd.
Pored ovog zadatka meteorologija se bavi i davanjem prognoze o vremenskim prilikama.
Uprkos svim modernim aparatima i svim mogućim naučnim dostignućima kojima danas raspolažemo, još nismo u stanju sa sigurnošću prognozirati vrijeme koje će nastupiti.
Što podrazumjevamo pod pojmom vjetar?
Kad se na površini Zemlje pojavi razlika u pritisku vazduha između dva mjesta, pojaviće se vjetar.
Uslijed tih različitih pritisaka vazdušne mase će se početi kretati iz mjesta manjeg pritiska. Ovo strujanje vazduha nazivamo vjetrom.
Za osobu koja plovi po moru vjetrovi su vremenski faktor od najveće važnosti, jer o njih zavisi i stanje mora.
Glavni vjetrovi na Jadranu su: bura, jugo i maestral.
Bura je vjetar koji duž obale duva od kopna prema moru, obično kao sjeveroistočni vjetar. To je suv i hladan vjetar koji donosi hladnoću, a najvjerniji je pratilac vedrog vremena.
Ona ponekad zaduva takvom jačinom da nadmašuje i najjači vjetar i dostiže orkansku snagu.
O plovidbi manjih brodova i jedrilica ne može biti ni govora. Iz tog razloga buru ne vole pomorci i ribari jer im može zadati dosta muke i brige.
Gotovo nema zime da na Jadranu ne nastrada neki manji brod od bure.
Bura obično zaduva najjače u ranim jutarnjim satima, a najslabija je oko ponoći. Najčešća i najjača je u zimsko doba.
Zna se pojaviti u svako doba godine, ali, ne sa takvom jačinom kao u navedenim mjesecima.
Predznaci bure u zimskim mjesecima su: na vrhovima brda stvaraju se bijeli oblaci.
Ovi oblaci su obično oštro odrezani prema dolje, a pojedini dijelovi ovih oblaka znaju se ponakad otkinuti i poslije nekog vremena nestaju.
Predznaci bure u ljetnjim mjesecima su: iza laganog juga na sjevernom dijelu horizonta obično se stvaraju olujni oblaci, sa jakim sijevanjem, bez grmljavine iz tog pravca, a barometarski pritisak tada raste.
Jugo je topao i vlažan vjetar koji duva iz smjera jugoistoka. Redovno donosi kišu. Duva preko cijele godine, ali najviše se pojavljuje u jesen i na zimu.
Iako zna dugo da traje i kod toga stvara visoke morske talase , ipak za manje brodove nije tako opasan kao bura.
Jugo se nikada ne pojavljuje iznenada, jer se on postepeno razvija i pojačava tako, da tek trećeg dana zna postići i olujnu snagu.
Maestral je vjetar koji duva na Jadranu.
Duva ljeti skoro svakog dana, od devet ujutro kao slab povjetarac do zalaska sunca, obično između 15 i 17 sati dostigne veliku jačinu koja prouzrokuje dosta velike talase.
Zimi ga skoro nema.
Maestral je vjetar koji na Jadranu duva iz smjera sjeverozapada. Karakterističan je za lijepo vrijeme, jer ga prati vedro nebo i prijatna temperatura.
Za jedrilice je važno slijedeće. Maestral je vjetar koji duva iz smjera sjeverozapad. On uglavnom duž našeg primorja tako i duva, međutim u pojedinim predjelima može imati i drugi smjer.
To zavisi o konfiguraciji obale na pojedinim mjestima. Maestral je u južnom Jadranu mnogo jači nego u sjevernom, a na otvorenom moru zna stvoriti dosta visoke talase koji su jako neugodni za vrijeme ljetnje plovidbe-.
