Predrag Drecun: Osvrt na finansije Opštine Bar
Autor: Predrag Drecun
Foto: RTCG
Opština Bar ima ogroman razvojni potencijal. Glavna crnogorska luka, krajnja tačka željezničke pruge Beograd – Bar, kao nezaobilazni korak Mediterana ka srednjoj i istočnoj Evropi, daje izuzetnu ekonomsku perspektivu barskoj opštini.
Na ovaj glavni resurs opštine Bar, kao i na još uvijek očuvan prostor za kvalitetno urbanističko planiranje, naslanja se veliki potencijal za razvoj turizma, nautike, poljoprivrede, male privrede, usluga, sporta, kulture.
Budžet Opštine Bar za 2022. godinu je planiran u visini od 23,23 miliona evra. To je u odnosu na 2021. godinu više za 3 miliona evra.
Deficit je projektovan na iznos od 2,25 miliona evra a nedostajuća sredstva iznose 3,05 miliona evra.
Prihodna strana - primici
Prvim pogledom na brojke u budžetu uočava se da su iznosi zaokruženi na stotine hiljada ili na milione evra.
Ova činjenica sa sigurnošću ukazuje da su procjene prihoda vršena bez egzaktnih metoda odmjeravanja, više se oslanjajući na iskustvenu procjenu ili okvirna očekivanja.
Dva najveća prihoda (primitka) budžeta čine nešto više od 72% prihoda.
Porezi čine skoro 53%, a naknade za komunalno opremanje građevinskog zemljišta čine oko 19% ukupnih primitaka Budžeta.
Ako se tome doda da sredstva prenijeta iz prethodne godine čine 8,6% ukupnih primitaka, jasno je da prihodna strana budžeta ima relativno prostu strukturu.
Porez na imovinu je projektovan u iznosu od 10 miliona evra, od čega se na porez na nepokretnosti odnosi 8 miliona evra, a na porez na promet nepokretnosti 2 miliona evra.
Porezi na imovinu čine 4/5 ukupnih poreza.
To znači da efekti naplate ovih poreza dominantno utiču na realizaciju budžeta.
Odmjeravanje ove vrste prihoda nije obrazloženo u Odluci, pa se postavlja pitanje na osnovu čega je utvrđen baš ovako zaokružen iznos.
Postupak odmjeravanja ovog poreza može se odvijati na nekoliko načina.
Jedan način je da su utvrdi tržišna vrijednost svih nepokretnosti u opštini, kao osnovica, i da se adekvatnom stopom postigne nekoliko ciljeva: ubiranje prihoda opštine, bolja alokacija kapitala, viša zaposlenost.
Drugi način je da se uporednim analizama sa ranijim periodima vrši usklađivanje aktuelnih prihoda, što može biti problematično ukoliko su bazne godine pogrešno odmjerene.
Smatram da bi prvi metod bio primjeren opštini Bar, jer bi se time stvorila aktivna baza i za kasnije periode, zato što istovremeno dovodi do ažuriranja baze podataka nepokretnosti i baze podataka transakcija.
U tom cilju potrebno je, između ostaloga, i snažno IT umrežavanje notara sa opštinskim službama.
Ovo bi imalo efekta i na visinu drugog najvećeg prihoda opštine, a to su komunalije.
Opština sa ogromnim prostornim potencijalom mora imati stroge i jasno definisane planove i kriterijume gradnje novih objekata.
Negativno iskustvo Budve je dokaz da se vrlo lako može završiti u zoni urbicida.
Komunalije treba uskladiti sa tržišnom cijenom nekretnina u barskoj opštini, kako bi se divlja gradnja stavila u proporcije koje neće nanositi trajnu štetu prostornom planiranju.
Prostora za unaprjeđenje ima u „manjim“ prihodima, kao što su naknade od korišćenja marine i luke, naknade za korišćenje mineralnih sirovina, i naknade za korišćenje puteva, imajući u vidu infrastrukturne i prirodne potencijale grada i cijele opštine.
Rashodna strana - izdaci
Razuđenost rashoda je znatno izraženija na rashodnoj strani Budžeta. Najveći izdatak čini klasa kapitalni izdaci u iznosu od 9,73 miliona evra, što čini 42% ukupnih izdataka.
Drugi najveći izdatak su zarade koje čine 15% ukupnih izdataka. U dijelu rashoda primjetno je da je opštinska administracija imala izbalansiran stav, jer su rashodi opredjeljeni na preko 25 ekonomskih kategorija.
Treba imati na umu pravilo da pravilno uložen novac iz budžeta može ogroman uticaj na prihode budžeta narednih godina.
Dakle, kvalitet i odabir kapitalnih investicija ima izuzetan značaj, pa projekte treba birati prema ekonomskim kriterijumima prvenstveno, a zatim i prema ostalim.
Izdaci za lokalnu infrastrukturu planirani su u iznosu od 6,13 miliona evra, i učestvuju sa 58,21% u ukupnim planiranim kapitalnim izdacima za 2022. godinu.
Izdaci za lokalnu infrastrukturu odnose se na izgradnju putne mreže, izdataka za javnu rasvjetu, izdatke za vodosnabdijevanje i izgradnju kanalizacije, kao i na otkup zemljišta.
Planirani izdaci za izgradnju puteva iznose 1,8 milion evra, a odnose se na izgradnju lokalnih puteva i saobraćajnica, prvenstveno po preuzetim obavezama prema investitorima koji su uplatili naknadu za komunalno opremanje i prema kojima je Opština dužna da obezbijedi ovu vrstu infrastrukture (citat iz Odluke).
Iz ovog obrazloženja je jasno da se prihodi ranijih godina izvršavaju u tekućoj godini. Ovo ukazuje da Opština nema velikog prostora za kreiranje značajnih novih infrastrukturnih projekata koji bi privukli nove investitore.
Izlazak iz ovog začaranog kruga prihod-trošak treba okrenuti u smjeru trošak-prihod, jer će prihodi u drugom slučaju biti viši nego u prvom.
Izdaci za rasvjetu i elektro-snabdijevanje planirani su u iznosu od 230 hiljada evra, a odnose se na održavanje i modernizaciju javne rasvjete ugrađivanjem odgovarajućih led svjetiljki.
Ovo je dobra orjentacija Opštine, jer se na ovaj način, smanjivanjem budućih troškova, ostvaruju prihodi u budućem periodu.
Planirani izdaci za otkup zemljišta iznose 1,95 miliona evra, i odnose se na potrebu eksproprijacije zemljišta u cilju realizacije infrastrukturnih projekata.
Ovaj iznos nije detaljnije obrazložen, pa se ne može procijeniti njegova opravdanost.
Rezime
Budžet Opštine Bar je drugi po veličini u segmentu primorskih opština Crne Gore. On je projektovan na maksimalan iznos od 23.230.000 eura, što je za 16,15 odsto više u odnosu na Budžet za 2021. godinu.
Budžet ima snažnu razvojnu intenciju, jer je preko 40% budžeta opredijeljeno na kapitalne investicije.
Najveći prihod Budžeta je od poreza na nepokretnosti. Ovo može biti izazov i rizik, jer značajan broj građevinskih objekata nije evidentiran ili je evidentiran u površini značajno manjoj od stvarne.
U cilju otklanjanja ovog eventualnog problem trebalo bi izvršiti popis i katastarski premjer objekata. Može se očekivati da bi nakon toga ovi prohodi bili znatno veći.
Kapitalni budžet Opštine veći je pet puta u odnosu na sredstva koja je Vlada opredijelila za Bar kapitalnim budžetom države.
Sopstveni prihodi čine čak 16.580.000 eura što predstavlja preko 70 odsto ukupnih prihoda.
Prihodi od naknada za komunalno opremanje građevinskog zemljišta u iznosu od 4,5 miliona eura, ukazuju na namjeru lokalne uprave da podstiče urbanistički i infrastrukturni razvoj opštine, što nosi određene izazove i rizike u optimalnom prostornom planiranju.
Izdatak klasifikovan kao otkup zemljišta u iznosu od 1.9 miliona eura, može biti konfliktna tačka, kako sa političkog aspekta, tako si sa tehničko operativnog, jer zahtijeva vrlo složene procedure transparentnosti i kvaliteta realizacije.
Značajno povećanje opšteg nivoa zarada u odnosu na budžet iz prethodne godine (2,8 miliona evra na 3,5 miliona evra) provocira dublju analizu opravdanosti ovog dijela izdataka, odnosno definisanja uzorka povećanja.
Određeni prihodi, kao što je administrativna taksa, mogla bi biti i ukinuta, bez velike štete i rizika po Budžet.
Treba uraditi moguću cost benefit analizu ovog izdatka, jer je prihod svega 60.000 eura, a veliki broj obveznika troši značajno vrijeme da bi lokalnoj upravi dostavio podatke koji su već u vlasništvu lokalne uprave.
Predlozi za 2023. godinu
U 2023. godini opština treba da nastavi sa unaprjeđenjem vodosnabdijevanja i infrastrukture, jačanjem udjela ovih izdataka u ukupnim izdacima.
Porez na nepokretnosti može da bude značajan izvor prihoda.
Prema podacima iz 2011. godine (posljednji državni popis) u opštini Bar ima 33.3 hiljade stanova, od čega se za stanovanje koristi 13,6 hiljada stanova.
Nenastanjenih, i stanova koji se koriste sezonski, bilo je 17.9 hiljada. Broj domaćinstava je u 2011. godini je 13.7 hiljada.
Dakle, i prema podacima iz 2011. postoji veliki prostor za bolju valorizaciju poreza na nepokretnosti, jer se oko 18 hiljada stanova ne koristi za stanovanje.
Podaci za 2022. godinu nijesu dostupni u zvaničnoj verziji, ali se može sa sigurnošću tvrditi da je broj stambenih jedinica u opštini Bar, za posljednjih deset godina, uvećan za najmanje jednu trećinu u odnosu na 2011. godinu.
Ukoliko bi se samo ovi stanovi, kao jedna vrsta luksuza, oporezivali stopom 0,5% godišnje, prihod opštine bi mogao da bude oko 5,3 miliona evra, uz pretpostavku da je prosječna veličina stana 50m2, a prosječna cijena m2 1200 evra.
Ako se ovome dodaju i stanovi koji su sagrađeni od 2011. godine do 2022. godine, iznos bi bio znatno viši.
Ovaj obračun nije egzaktan, jer nema preciznih podataka, tako da ne može biti kvantitativna preporuka, ali može poslužiti kao smjernica za lokalnu upravu kako da izvrši analizu u pravcu bolje valorizacije nepokretnosti na teritoriji opštine Bar.
Sa istim ciljem, istom metodologijom, treba uzeti u obzir i poslovne prostore na teritoriji opštine Bar.
Ukoliko bi uradila ovakvu analizu opština bi dobila i kvalitetnu osnovu za odmjeravanje visine komunalija.
Autor je ekonomista i ekonomski analitičar iz Podgorice.
Ovaj autorski tekst objavljen je u sklopu projekta “Budžet skener” NVU Sua Sponte Bar za koji su dodijeljena sredstva na konkursu Opštine Bar za raspodjelu sredstava za projekte i programe nevladinih organizacija za 2022. godinu.
- Tagovi:
- Bar
- Opština Bar
- Budžet
- Porez
- Investicije
- Predrag Drecun
