Put Kneza Vladimira
U rubrici Kultura danas prenosimo autorski tekst Miroljuba Orlandića, povjerenika Matice Crnogorske u Republici Sjevernoj Makedoniji i idejnog tvorca međunarodnog projekta “Putevima Svetog Vladimira”. Orlandić je predani istraživač kulta legendarnog dukljanskog kneza, koji se već 11 godina bavi ovom temom. “Put Kneza Vladimira” objavljen je premijerno u časopisu Matice crnogorske broj 71.
..............................................................................................................................................................
Prije tačno 1002 godine, februara 1018. u bici kod grada Drača poginuo je Jovan Vladislav poslijednji vladar Samuilovoga carstva, čime je i formalno njegova država prestala da postoji. Na čelu Samuilove države prvo je bio car David (969-986) a zatim car Samuilo (997-1014) i dvojica posljednjih, Gavril Radomir (1014-1015) i Jovan Vladislav, Aronov sin (1015-1018).
Krajem X vijeka na prostoru Balkana vladale su dvije silne države Bugarsko carstvo i Vizantija koje su među sobom čas imale dobre odnose , a čas vodile ratove.
Obje države imale su unutrašnje uređenje koje se baziralo na udruživanju administrativno-vojnih teritorijalnih jedinica koje su priznavale jednu ili drugu centralnu vlast. U Vizantiji te jedinice su se zvale teme, a u Bugarskoj komitati na čijem čelu su se nalazili komiti. Ova organizaciona struktura je naslijeđena od Rimske imperije u kojoj su se u IV vijeku pojavile prve comites provinciorum koje su preimenovane u comites diocesium , s obzirom da je svaki vladar pod svojom vlašću imao dijecezu.
Na čelu svake od pojedinih administrativnih jedinica nalazio se u Vizantiji knez ili arhont dok je u Bugarskoj to bio komit.
U isto vrijeme na prostoru između Jadranskoga mora i Skadarskoga jezera nalazila se arhontija (kneževina) Duklja koja je krajem X vijeka bila vizantijska tema i koja je bila u dobrim odnosima sa vizantijskim vladarom Jovanom Cimiskijem (969-976) i Vasilijem II (976-1025).
Dukljanski knez Vladimir vladao je Dukljom od 970. do 1016. sa prostora Skadarskoga jezera iz mjesta Ostros i Koštanjice đe mu je bio dvorac, a čiji je današnji toponim „Kraljić“. U Malom Ostrosu danas se nalaze ostaci crkve Prečiste Krajinske u kojoj je sahranjen njegov otac Petar, a zatim i Vladimir kao i njegova supruga Kosara, najmlađa šćer cara Samuila.
I pored dva potpisana mirovna ugovora 927. i 968. godine, Bugarska i Vizantija su vodile međusobni ratovi , a 968. ruski knez Svatislav napao je Bugarsku, pa su Bugari i Vizantijci potpisali primirje, a Bugarska je priznala Vizantiji vrhovnu vlast. Kao garanciju, car Petar je svoja dva sina Borisa i Romana dao kao založnike u Carigrad. Vrlo brzo 30.01. 969 godine car Petar je preminuo tako da je Bugarska ostala bez cara.
Novonastalu situaciju iskoristili su sinovi komita Nikole, poznatog kao Brsjački knez i to: David, Mojsej, Aron i Samoil nazvani komitopuli ili „mladi kneževi“, podižući ustanak i borbu za otcjepljenje od Bugarske i stvaranje svoje samostalne države.
U proljeće 971. Vizantija je porazila rusku vojsku, protjerala iz Bugarske tadašnjeg bugarskog cara Borisa II i odvela ga u Carigrad đe mu je oduzeta kruna i carske insignije koje su zavještane crkvi Sv. Sofije u znak zahvalnosti Bogu za uspjehe u ratu.
Uvidjevši snagu Vizantije, komitopuli su priznali vizantijsku vlast , ali, samo do 976. kada je preminuo njihov suveren Jovan Cimiskij, što je bio znak za početak novih sukoba sa Vizantijom. Već u prvoj godini ratovanja poginuli su David, Mojsej i Aron, a Samuilo je ostao sam da upravlja državom koja je po njemu nazvana Samuilova država.
Teritorija nove države od Skopske Crne Gore na sjeveru đe je bila granica sa vizantijskom upravom u Raškoj, na jugoistoku do srednjeg toka rijeke Strume i Teme Strimon-Kruševo, na jugu do malih tema Draguvitije, Ber i Edesa, tema Helada sa centrom u Larisi i na zapadu oblasti do tema Drać, Jeriho i Nikopol.
Samuilo je stvorio snažnu vojsku i počeo je da ratuje sa susjedima, proširujući se do Dunava na sjeveru, do Soluna na jugu i počeo je da se kreće i prema zapadu, što je u Duklji protumačeno kao potencijalna opasnost. Kada je u posljednjoj deceniji X vijeka Samuilova vojska opkolila Drač, knez Vladimir je poslao svoje izaslanike, 992 godine, u logor romejskog imperatora Vasilija II- Makedonca i zatražio pomoć. Rezultat ovoga zahtjeva ipak se osjetio u mjerama približavanja sa Mletačkom Republikom, no nije imala efekta u konkretnoj podršci pri eventualnom napadu Samuilove vojske na Duklju.
Prema Aleksandru Atanasovskom, a na bazi novije kritičke literature, smatra se da je napad na Duklju i Dalmaciju izvršen 999. ili 1000. godine. U “Kraljevstvu Slovena” autor Mavro Orbini ističe: „Samuilo je opustošio oko 999. godine cijelu Dalmaciju... i zapalio grad Kotor... i nakon toga potpuno razorio grad Risan.“
Autori Istorije Crne Gore 1. kao i više savremenih istraživača za pohod na Duklju određuju period oko 997/998. godine.
S obzirom da se radilo o velikom pohodu, moguće je da je trajao od 998. do 1000. godine, a bitno je istaći da je pokraj cara Samuila učesnik u pohodu bio i njegov sin Gavril Radomir koji je već bio u rangu savladara.
Samuilova taktika napada podrazumjjevala je da prije samog napada pronađe način da bez borbe okupira određenu teritoriju što je i učinio prije vojnog napada na Duklju jer je već duže vrijeme bez uspjeha napadao opkoljeni Ulcinj.
U svojoj knjizi “Ljetopis popa Dukljanina” autor Mošin nam saopštava da je Samuilo preko župana župe Oblik u kojoj se knez Vladimir nalazio uspio da ga ubijedi na predaju. Nakon predaje, knez Vladimir je u okovima odveden u Prespu u dvorac cara Samuila, na ostrvu Sv. Ahil đe je zatočen.
Samuilo je svoj pohod produžio prema Dalmaciji, rušeći na svom putu gradove Kotor i Dubrovnik i tako sve do Zadra. S obzirom da je imao dobre odnose sa hrvatskim kraljevstvom, Samuilo se preko Bosne i Raške vratio u svoju prijestonicu Prespu.
Jedini put kojim se u to vrijeme moglo putovati je rimski put „Via Egnatia“, te je knez Vladimir u okovima odveden preko Skadra, Drača i Elbasana do Struge, Ohrida i Resena i na kraju na ostrvo Sv. Ahil u Maloj Prespi.
Po povratku cara Samuila u Prespu otpočela je priprema za pregovore o mogućem braku careve šćeri Kosare i kneza Vladimira. jer je Samuilo imao potrebu da uspostavi prijateljske odnose sa Dukljom. Nakon pregovora, knez Vladimir je oslobođen i sada kao carev zet sa suprugom – princezom Kosarom vratio se u Duklju, istim putem no u obratnom smijeru. Pored slobode i supruge dobio je i novoosvojene oblasti koje mu je car dao na upravljanje, čime su dukljanske granice proširene.
Pored Duklje, Samuilo je u prethodno osvojeni Drač uputio svoju stariju šćer Miroslavu koju je udao za Ašota, sina zarobljenog vizantijskog oficira Grigorija Taronita povjerivši im upravljanje Dračkom oblašću.
Nakon niza uspješnih pohoda i bitaka u kojima je Samuilo uvijek bio uspješan, došlo je do bitke na Belasici 29.07.1014. u kojoj su Vizantijci porazili Samuilovu vojsku. Vizantijski imperator Vasilije II naredio je da se oko 15.000 zarobljenih Samuilovih vojnika oslijepe, a da se svakom stotom ostavi po jedno oko kao bi mogao ostale da vodi nazad u Prespu. Samuilo je sa svojim sinom Gavrilom Radomirom preživio poraz i povukao se u Prespu đe je septembra mjeseca iste godine umro.
Samo desetak dana nakon Samuilove smrti, njegov sin Gavril Radomir od 15.10.1014. preuzima upravljanje državom. No, njegova vladavina trajala je nepunu godinu, jer ga je njegov brat od strica Ivan Vladislav, Aronov sin ubio i preuzeo prijesto.
Novi vladar bratoubica, Ivan Vladislav potčinio se vizantijskom imperatoru Vasiliju II i jedini problem za njegovu vladavinu sada je ostao dukljanski knez Vladimir koji je kao carev zet imao pravo na carsku krunu.
Da bi se oslobodio kneza Vladimira, Ivan Vladislav mu je poslao više poruka pozivajući ga da dođe u Prespu. Povjerovavši na datu riječ, knez Vladmir se odazvao pozivu i u proljeće 1016. godine uputio treći put istim putem Skadar-Elbasan-Ohrid-Prespa bez vojne pratnje sa malim brojem pratioca.
Na planinskome pr elazu između Albanije i Makedonije nalazi se selo Podgorci u kojem je podignuta jedina crkva posvećena Sv. Vladimiru. Mještani ovoga sela kao seosku slavu slave Sv. Vladimira a prema njihovom kazivanju crkva je podignuta na mijestu đe je bila postavljena prva zasjeda od strane Ivana Vladislava u cilju ubistva kneza Vladmira i njegove pratnje. Navodno, uplašeni od izgleda i držanja kneza Vladmira, njegove potencijalne ubice su se razbježale i do ubistva nije došlo.
Jedna od legendi govori da je knez Vladimir ubijen u Ohridu, u starom gradu na izlazu iz crkve Čelnice, na kamenu koji i danas stoji pred crkvom. Navodno se još od toga vremena, zbog prokletstva, u toj crkvi ne održavaju svadbe i krštenja.
Nijesmo otkrili valjane dokaze za potvrdu ove legende, a i pretpostavljamo da je knez Vladimir putovao u Prespu, a ne u Ohrid. Isto tako, nakon ubistva kneza Vladimira naredbodavac a moguće i ubica Ivan Vladislav se sa porodicom i cijelim bogatstvom seli u Ohrid i otuda vlada do 1018. kada je ubijen, čime je prestala da postoji Samuilova država.
Najveći dio relevantne istorijske literature ukazuje na to da je knez Vladimir ubijen u Prespi, dakle u blizini carskog dvorca.
Upoređujući više izvora i terenska istraživanja, sa velikom vjerovatnoćom možemo pretpostaviti da je dukljanski knez Vladimir 22.05.1016. po starom ili 04.06.1016. po novome kalendaru ubijen na izlazu iz crkve sv. Nikole koja se nalazi u selu Sopotsko na putu Resen-Bitola i poklapa se sa putem Via Egnatia na dionici Ohrid-Bitola.
Današnji put od Ohrida do Bitole približan je putu Via Egnatia i to kraku od Ohrida do Bitole. Na tom putu, samo na par kilometara od Resena prema Bitoli danas se nalazi selo Sopotsko, u čijem se ataru, južno, neposredno pored puta nalazi crkva sv. Nikole koja je izgrađena na temeljima stare crkve čiji se sačuvani dijelovi nalaze u muzeju grada Bitole. Ta stara crkva nalazila se u selu Trnovu koje više ne postoji.
Istoričar Franjo Rački potvrđuje da je mjesto izvršenog ubistva nad Vladimirom: „To je Turnovo na putu Ohrid-Bitola.“ Mještani sela Sopotsko kao i istraživač i hroničar Prespe Kiril Jonovski ukazuju na predanje i toponime koji se poklapaju sa istorijskim izvorima i koji potvrđuju o mijestu zvanom: „Klanje među kraljevima” koje se dogodilo u selu Trnovu na putu Via Egnatia u sijeverno-istočnom dijelu Prespanske kotline, južno od sadašnjeg sela Sopotsko.
U predanju se dalje navodi da je zaklani kralj prvo sahranjen nedaleko od tog mijesta kod crkve u starom selu Belica đe i danas postoji toponim „grob“, a narodno je vjerovanje da je na tome mjestu posječena glava knezu Vladimiru.
U blizini sadašnjeg sela Sopotsko, na nižem kraku Via Egnatia, sada postoji toponim „Trnovo“ što se podudara sa imenom „Turnovo“ koje navodi Franjo Rački kao lokaciju na kojoj je ubijen knez Vladimir. Tačno kod ovoga toponima „Trnovo“ nalazi se obnovljena crkva sv. Nikole đe je otkrivena mermerna ploča iz antičkog vremena.
Još jedan toponim koji i danas poštuju mještani sela Sopotsko je „grob svetitelja“, što ide u prilog svega navedenog, a nalazi se u neposrednoj blizini nekadašnjeg sela Trnovo.
Dio grčkih autora koji su arheološki istaživali ostrvo sv. Ahil, na kojem je bio dvorac cara Samuila, ukazuju da su prilikom istraživanja otkrili tri nekropole od kojih su dvije sadržale ostatke ljudskih kostiju, a jedna je bila prazna. Skloni su vjerovanju da je upravo to grob kneza Vladimira. Osim pretpostavki, nijesu ponuđeni drugi fakti tako da ovu pretpostavku ne možemo ozbiljno analizirati.
Ono što je svakako potvrđeno jeste da je na prvom grobu kneza Vladimira narod počeo da se okuplja i da je on odmah proglašen za narodnog svetitelja, što je kod njegovog ubice izazvalo revolt, pa je vrlo brzo dozvolio svojoj sestri od strica princezi Kosari da tijelo svojeg supruga iskopa i prenese ga u Duklju.
Sin hroničara Kirila Jonoskog nam saopštava kako je tijelo kneza Vladimira transportovano od Prespe do Krajine. Familija Jonovski danas živi na obroncima Prespanskoga jezera u mjestu Krani. Njihov pra-pra predak, velikaš Simeon bio je komornik cara Samuila i brinuo se o njegovoj logistici. Sa koljena na koljeno u ovoj se familiji prenosi, između ostaloga, na koji način je tijelo „svetog kralja“ preneseno u Duklju.
Naime, kada je tijelo iskpano, po Dukljaninu bilo je netaknuto, dakle kao da je živ, što ukazuje na to da nije dugo bilo pod zemljom. Ono što je važno a što nam saopštava Jonovski, jeste da je tijelo kneza Vladimira položeno u kovčeg pun meda i da je utopljeno u med.
S obzirom da je, vjerovatno, transport obavljen u ljeto 1016, ovo je bio jedini način da se tijelo sačuva do novog odredišta Prečiste Krajinske. Tako je jedino moguće prihvatiti činjenicu da je sada već sveti knez Vladimir dobio titulu „Mirotočivi“.
Sve dalje tvrdnje ukazuju da je sv. Knez Vladimir konačno zakopan u crkvi Prečiste Krajinske i da je njegova supruga princeza Kosara nakon svoje smrti zakopana pokraj njega.
Ivan Vladislav poznat kao brato i zeto ubica očigledno je bio oduševljen obećanjima vizantijskoga cara Vasilja II-Makedonca da će nakon ubistva kneza Vladimira njemu pripasti Drač i zemlje koje je ubijeni knez od cara Samuila dobio na upravljanje. Ponesen ovim obećanjima, Ivan Vladislav odlazi sa vojskom u Drač da preuzme obećani poklon. Naravno da je naivni car Ivan Vladislav stradao kao žrtva u isprovociranom dvoboju sa vizantijskim vojskovođom Nikitom Tigonitom kome su pomogla dva vizantijska vojnika rasporivši mačevima trbuh Ivana Vladislava.
Ovim događajem februara 1018 , prestala je da postoji Samuilova država, a Vizantijci su iz dvorca u Ohridu pokupili sve dragocjenosti i odnjjeli ih u Carigrad.
Četvrto putovanje kneza Vladimira od Prespe do Krajine označava početak njegovog svetiteljskog kulta koji traje više od hiljadu godina i jedan je od najrasprostranjenijih svetiteljskih kultova, karakterističan po tome što ga jednako poštuju pripadnici pravoslavne, katoličke i islamske vjeroispovijesti, a jednako ga slave pripadnici svih balkanskih naroda i šire.
*Fotografije: privatma arhiva, Montenegrina
- Tagovi:
- Miroljub Orlandić
