Rikavac
Izvor: Komuna
Autor: Željko Milović
Rijeka Rikavac nastaje kada se rječica Bunar kod Starog Bara, ispod Buala, sastane sa rječicom Majlikom (Suvom rječicom), a kod Veljeg mosta i sa Vrućom rijekom.
Međutim, odvajkada su se Bunar i Rikavac smatrali istom rijekom (odomaćen je bio samo izraz: Rijeka, kao vlastito ime), koja se u različitim djelovima toka različito zove.
Ima neuravnotežen vodostaj, u zavisnosti od klimatskih prilika – površinu sliva 26,6 km, a dužinu mreže vodotoka 17 km. Kao i sve planinske rijeke, bujičasta je, sa velikim brojem kaskada i prelijepih vodopada. Za vrijeme ljeta u njima je malo vode, ali zimi je Rikavac, kažu hidrolozi, jedna pod najvećih bujičnih rijeka u nekadašnjoj velikoj Jugoslaviji.
Rijeka je svojim djelovanjem umnogome izmijenila istoriju Bara, od najranijeg doba do XX vijeka.
Bar ima vrlo burnu priču prvobitnog urbanog postojanja, a ono je zavisilo ponajviše od vodotoka rijeke Rikavac, koja je vjekovima uslovljavala sklanjanje od poplava i močvare, i traženje najpogodnijeg mjesta za podizanje naselja.
Samo ime rijeke Rikavac, od glagola rikati - urlati, naslućuje iskonski strah od podivljale prirode. Taj strah su osjetili i prvi stanovnici naseljeni oko barskog polja, spašavajući se od sezonskih bujica, koje su preko noći uništavale sve što su godinama gradili i kultivisali.
Da je stvarno tako, potvrđuje i arheologija, jer se prvi tragovi djelovanja ove rijeke nalaze na lokalitetu Kapljeva - kopanjem dva bunara pronađeni su dokazi stihije, koja je preko noći uništila naselje, ostavljajući veliku količinu materijala iz starijeg gvozdenog doba i helenskog perioda.
Rikavac je oduvijek bio rijeka koja je značila život Starom Baru. Na njemu je bilo na desetine mlinova za žitarice i masline, bio je beskrajni izvor pitke i vode za džardine, sastajalište, ali i odbrambena kota tokom raznih osvajanja grada. Na njemu se i danas nalaze očuvani srednjevjekovni kameni mostovi, od ispod Spila do Kajnaka.
Barska legenda koju je zabilježio pisac Milenko Ratković kaže da je jednom na zahuktalu rijeku naišao na konju neki turski haračlija. Nosio je pune bisage zlatnika koje je uzeo od seljaka.
Bujica bješe odnijela sve mostove, a haračliji se žurilo da što prije pređe na drugu obalu. Potjerao je konja u mutne talase, koji su ga odnijeli, a konj je isplivao na obalu.
Njegovo tijelo se zakačilo za vrbe kod Ulice od Rapa, gdje je i sahranjen, a zlatnicima je sagrađen most, čvrst i lijep, najljepši na ovom dijelu Jadrana - nazvaše ga Veljim mostom.
Preživio je vjekove, ali ne i krah Njemačke u Drugom Svjetskom ratu, čija ga je vojska, novembra 1944. godine, u odstupanju prema Skadru, digla u vazduh.
Pristan, naselje koje je u XX vijeku niklo na obali mora, pored Volujice, tokom čitavog trajanja zavisilo je od bujičnih poplava rijeke Rikavac, koja je dolazila do samog ulaza u grad gdje je stvarala prostranu močvaru, a onda skretala i ulivala se između gradske plaže i budućeg hotela “Dekleva”.
Gotovo svake godine bile su ugrožene kuće i luka koja je počela da radi u sve većem obimu. Zato i ne čudi da se Rikavac pominje već u članu 1 “Ugovora o gradnji i eksploataciji barskog pristaništa sa dodatnom slobodnom zonom i željeznicom od Pristana do Skadarskog jezera...”, kojeg su na Cetinju 27. juna 1906. godine potpisali ministar finansija i građevina Vlade Crne Gore Andrija Radović i predsjednik "Barskog društva" Roberto Paganini i savjetnik Đuzepe Volpi.
U njemu se kaže da se "Barsko društvo" obavezuje da će "o svom trošku sagraditi barsku luku (Pristan); jednu rivu uzduž Volujice, jedan mol od najmanje tri stotine metara duljine da zaštiti pristanište od maestrala, kao i jedan kanal za potok Rikavac koji bi udaljio ušće od porta da ga ne zasipa, sa kamenim digama s obije strane u moru, tako da ušće potoka ne bi more zatrpavalo”.
I ugledni istoričar dr Ivan Marković u svom djelu „Dukljansko-barska Metropolija“ iz 1902. godine dotiče se Rikavca i otkriva njegovo starovjekovno ime: „Od sjeveroistoka, put zapada, barsko Polje prosjeca vijugava rieka Bunar (starinski Clyrus) koja izvire između Rumije i Lisinja. Kad ona nabuja za jesenskih i zimskih kiša, razlieva se iz svoga neuređenoga i prirodnoga korita i zadire gdjegdje u polje, obrazujući sliepe vodene rukave “.
Do početka šezdesetih godina XX vijeka, Rikavac je, u prosjeku, svake godine plavio po dva i više puta Pristan i veći dio barskog polja, naročito oko Čeluge. Čini se da je najteže bilo u noći između 24. i 25. januara 1956, kada su gradom jurile nezapamćene bujice.
Zabilježeno je da je visina vode koja se kretala ulicama iznosila metar i po, a njena udarna snaga bila toliko jaka da je potkopala temelje kuća i skoro probila novo rječno korito. Bilo je i smrtnih slučajeva.
Nevoljama je došao kraj nakon što je 1958. godine izvršena regulacija korita rijeke Rikavac. Urađene su kaskade u planinskom toku rijeke, ne bi li se smanjila prodorna snaga bujice, probušen tunel kroz Volujicu, dug 1.050 metara i kroz njega sprovedena voda u more, jugoistočno od Uvale Bigovica, što je omogućilo isušivanje močvarnih terena, otklanjanje malarije i sprječavanje poplava.
Danas su kanjoni Rikavca jedan od najsjajnijih bisera u ponudi “aktivnog turizma” Bara. Kanjoning niz Vruću rijeku i Bunar prava je atrakcija za sve zavisnike od adrenalinskog “inputa” tokom ljetnjih mjeseci.
A o važnosti koju je Rikavac imao i ima u kolektivnom sjećanju Bara, govori i naizgled malo značajna trivia – najpoznatiji ovdašnji growl-heavy-metal bend nosi ime upravo po toj moćnoj rijeci, a njihova najtraženija pjesma ima naziv “Rika se čini”.
*Fotografije: Arhiva Željko Milović, Feral.bar
