.jpg)
„Politika“ preča od poplava
U rubrici Stav prenosimo autorski tekst prof. dr Mihaila Burića, objavljen u dnevnom listu Pobjeda, o značaju upravljanja vodama Skadarskog jezera i rijeke Bojane
Izvor, foto: Pobjeda
Autor: Mihailo Burić
Inspirisan nedavnim poplavama, moja stručna, naučna i državna osjećanja me obavezuju da s vremena na vrijeme podsjetim na kapitalni državni projekat upravljanja vodama Skadarskog jezera i granične rijeke Bojane zbog stanovništva, objekata, privrede, nauke i velikih državnih interesa. Poplave ponovo zauzimaju životni prostor, ali i ,,politika“. Tako ispada da je politika preča od života, iako naziv politika ne odgovara onome što se sada dešava u Crnoj Gori.
Nedovoljno učešće domaćeg znanja derogiralo je mnoge dosadašnje projekte. Crna Gora će imati stalno velikih problema, ukoliko ne angažuje svoj raspoloživi stručni potencijal u većem obimu od dosadašnjeg, bez obzira na to koliko je učešće stručnjaka iz inostranstva. Aktuelno rješenje za ušće Bojane i Adu je već dobar pokazatelj u tom smislu.
Mihailo Burić (Foto: Dragan Mijatović)
Problemi
Najveće poplave u Crnoj Gori nastaju od voda rijeke Bojane i Skadarskog jezera. One ugrožavaju zemljište, stanovništvo, objekte i infrastrukturu. Nigdje u Crnoj Gori, kao u Zetskoj ravnici, voda ne otima tako velike površine plodne zemlje.
Projekat Bojane i Skadarskog jezera treba biti u vrhu državnih prioriteta, zbog sprečavanja štetnih uticaja i samoisplativosti. Vodni bilans jezera održavaju rijeke - Morača, Crnojevića rijeka, Karucka rijeka i rijeka Bisevina, kao i podzemni doticaju iz Zetske ravnice i Rumije.
Velike vode Drima i ispuštene vode tokom povodnja, iz hidroelektrana na teritoriji Albanije, imaju kritičan uticaj na poplave.
Poplave na groblju u Zeti (Kutrilo)
Pri najvećem do sada vodostaju Skadarskog jezera, nivo vode na vodomjernoj stanici Ckla je bio za čitavih 17 centimetara visočiji od nivoa vode na vodomjernoj stanici Plavnica.
To znači da se Drim ulivao u Skadarsko jezero u veoma širokom proticajnom profilu, kada su nastale velike poplave, koje se mogu ponavljati.
Najniži vodostaj Skadarskog jezera od 4,54 mnm, za razmatrani niz, zabilježen je na hidrološkoj stanici Plavnica. Najveći zabilježeni vodostaj je bio 9,86 mnm, sve do najveće dogođene poplave kada je maksimalni vodostaj bio 10,42 mnm (2010. godine).
Ovaj maksimum je za 0,56 metara visočiji, od prethodno zabilježenog. Maksimalna površina Skadarskog jezera dostiže 505,8 km², a minimalna 354 km², sa oscilacijom od 151,8 km².
Zapremina jezera se mijenja od 1,74 km3, do 4,0 km3. Jezero se puni tokom jeseni i proljeća, a prazni uglavnom ljeti i zimi. Kroz jezero godišnje protiče oko 10.000.000.000 m3 vode.
Velike količine nanosa i eutrofikacija omogućile su zapunjavanje korita jezera peloidima debljine preko 30 metara. Suprotan proces zapunjavanju je neotektonski proces - spuštanja nekadašnjeg morskog zaliva, sada Skadarskog jezera.
Tako je i staro korito rijeke Bojane sada na dubini od 40 metara od površine terena. Prirodni procesi su sami sebi suprotnost, pa u geološkom vremenu jezera nastaju i nestaju. Skadarsko jezero se održava u svom hidrološkom i ekološkom statusu zahvaljujući svojoj velikoj protočnosti.
Poplavne vode Skadarskog jezera ugrožavaju naselja: Rijeka Crnojevića, Virpazar, Vranjina, Dodoši, Žabljak, Ponari, Bistrica, Kurilo, Berislavci, Bijelo Polje, Gostilj, Plavnica, Podhum, stanovništvo neposredno oko 2.391 i posredno preko 11.850 u naseljima Golubovci, Goričani, Šušanj, Mojanovići i Vukovci - od ukupno 16.093 stanovnika, koliko ih ima Opština Golubovci, kao i poljoprivredne površine, stambene, privredne i infrastrukturne objekte.
Poplave ugrožavaju potencijalne poljoprivredne površine od 14.500 hektara. Nezavisnost svake države sastoji se u tome da ona može da obezbijedi energiju, hranu i vodu. Crna Gora ima ukupnih poljoprivrednih površina 0,31 hektar po stanovniku, ali obradivih površina svega 0,09 hektara po stanovniku.
Najvećom dogođenom poplavom obuhvaćeno je novih 30 kilometara kvadratnih zemljišta. Uz primjenu odgovarajućih agrotehničkih mjera, mogu se na sada plavljenom zemljištu uspješno uzgajati i najosjetljiviji zasadi. Regulacijom rijeke Bojane i Skadarskog jezera mogu se obezbijediti nove obradive površine, s obzirom na njihov veliki deficit.
Definicija rješenja
Zaštitu od poplava treba početi izradom studije izvodljivosti za ,,Plan upravljanja vodama Skadarskog jezera i rijeke Bojane“. Studija bi analizirala mogućnosti i potrebne konsenzuse, te predložila optimalno rješenje.
Plan upravljanja Skadarskim jezerom je autoekonomičan, državni, naučni, funkcionalni, socijalni i privredni posao. Autoekonomičnost plana obezbjeđuje vrijednost oslobođenog zemljišta od oko 1.700.000.000 eura (17.000 hektara po cijeni od 10 eura po metru kvadratnom). Ova vrijednost kompenzira ulaganja u tehničke poduhvate regulacije, i obezbjeđuje novu državnu politiku u proizvodnji hrane.
Aktuelne su pet osnovnih alternativa upravljanja vodama Skadarskog jezera i rijeke Bojane. To su prije svega vraćanje rijeke Drim u staro korito. Rješenje je označeno promjenama na teritoriji Albanije i starim pravnim nerealizovanim obavezama Albanije vraćanja Drima u staro korito.
Druga mjera je izgradnja poldera - brana oko jezera i rijeka, uz upitnost zbog hidrogeoloških uslova, što bi vjerovatno zahtijevalo dubinsko injektiranje sa dosta nepoznanica.
Potrebno je i produbljivanje korita Bojane, koje je najvećim dijelom ispod nivoa mora. Kod Fraskanjela, čak 15 metara. Prognozirano izdizanje mora 0,62 metra, do 2100. godine, proizvelo bi promjene delte i ostrva Ade, a Bojana bi postala dijelom morski zaliv. Bojana je inače već sada velikim dijelom duboki estuar.
Četvrta mjera bi bila ispravljanje meandara rijeke Bojane stvaranjem ,,bajpasa“, kako bi se vode Drima odvodile nizvodnije od njegovog ušća u Skadarsko jezero.
I na kraju peta mjera bi bila izgradnja tunela na teritoriji Crne Gore kroz planinu Sozinu, koji bi kontrolisao plavne vode Skadarskog jezera i odvodio ih direktno u Jadransko more.
Izgradnja brane na mjestu isticanja rijeke Bojane nije dovoljno razrađivana, ali je svakako jedna od opcija koju treba anlizirati, kroz odnos voda Drima i Skadarskog jezera.
Sporazum o saradnji između Albanije i Crne Gore u oblasti vodoprivrede i upravljanja vodama Skadarskog jezera i rijeke Bojane je usvojen. Komisija albanske strane je deklarativno prihvatila naš prijedlog o izradi studije izvodljivosti i konkurisanju kod EU fondova.
Potrebne mjere
Shodno tome trebalo bi da se zajednički utvrde geodetski reperi, radi usaglašavanja mjernih kriterijuma u obadvije države, zbog državne granice i zbog voda. Potrebno je da se utvrde i zajedničke stanice za mjerenja i osmatranja na rijeci Bojani i Drimu, Skadarskom jezeru i hidroelektranama na teritoriji Albanije.
Treba da se ustupaju međusobno geodetski i hidrološki podaci, kojim raspolažu ili će raspolagati obadvije države i da je granica između dvije države nepromjenljiva, utvrđena postojećim geodetskim reperima, i ne može biti promjenjiva pod uticajem prirodnih ili antropogenih procesa na vode.
Potrebno je i da se uradi zajednička studija izvodljivosti, koja bi uporedila sve moguće varijante rješavanja poplava i upravljanja vodama, i predložila najprihvatljivija i najracionalnija rješenja i da svaka strana ima pravo djelovati na svojoj teritoriji, ali tako da se obezbijede sigurni sadašnji srednji i minimalni vodostaji i proticaji.
Obavezno treba formirati i zajednički međudržavni tim eksperata, koji će realizovati obostrano prihvaćene predložene aktivnosti.
- Tagovi:
- Skadarsko jezero
- Bojana
