Jedna slika iz kotorske istorije XII vijeka
Izvor: CdM
Autor: Miljan Gogić, naučni saradnik, Istorijski institut Univerziteta Crne Gore
Jedno od kompleksnijih pitanja koje se tiče najstarijeg perioda postojanja katedrale Sv. Tripuna u Kotoru, jeste i problem koji se tiče odnosa u potpunosti sačuvane stranice ciborijuma i pronađenih fragmenata koji su joj, po dekorativnim elementima, duktusu slova natpisa, dimenzijama, materijalu od kojeg su napravljeni, bili veoma slični.
Ciborijum, inače, u hrišćanskoj arhitekturi predstavlja određenu vrstu nastrešnice i simbolizuje nebo.
U cjelini sačuvana stranica ciborijuma, pronađena u sekundarnoj upotrebi iznad vrata koja vode u sakristiju katedrale, sadrži natpis ANDREE S(AN)C̅(T)I IN DEI HONOREM SOCIORUMQ(UE) MAIOREM+ Osim nje sačuvani su fragmenti još dvije stranice. Na sačuvanom fragmentu, koji se može pripisati drugoj stranici, nalazi se dio teksta natpisa ….IKIFORIUS N…
Na dva slučajno, u šutu, pronađena fragmenta treće stranice sačuvan je tekst +HOC OPVS EST LAB……… TAM PVLC…
Ti fragmenti pronađeni su sasvim slučajno nakon zemljotresa 1979. godine. Za četvrtu stranicu ovog ciborijuma smatra se ona koja je uzidana iznad jednih vrata u zgradi susjedne Biskupije, ne sadrži tekst natpisa.
U nauci ne postoji saglasnost oko odnosa u cjelosti sačuvane stranice i fragmenata drugih dvaju stranica koje sadrže natpis. Mišljenja idu od konstatacija da su u pitanju djelovi jednog ciborijuma koji je sagrađen u XI vijeku, do tvrdnji da se radi o stranicama više ciborijuma iz različitih epoha.
Rukopisni zbornici Catharensia – Transumpta documentorum et statutorum civitatis, saec XII et XIII i Storia delle Bocche di Cattaro di Triffone de Smecchia, koji se nalaze u Arhivu HAZU u Zagrebu, razrješavaju mnoge nedoumice vezane za ovaj problem. Oni sadrže tekst natpisa koji se tiče u cjelosti sačuvane stranice ciborijuma kao i fragmenata dvaju drugih stranica i natpisa na njima.
Tekst natpisa iz pomenutih zbornika, uz sačuvane djelove natpisa sa čitave i u fragmentima sačuvanih stranica ciborijuma, pruža mogućnost da se iznese mogući tekst natpisa na ciborijumu. On bi glasio: +HOC OPUS EST LABORATUM ET TAM PULCHRE DECORATUM
ANDREE S(AN)C̅(T)I IN DEI HONOREM SOCIORUMQ(UE) MAIOREM+
PRAESULIS SUB TEMPORE NIKIFORIUS NOMINE
Iz sadržine natpisa jasno se vidi da se radi o tekstu natpisa sa pomenutih stranica ciborijuma, jedne u cjelini sačuvane, a dvije u fragmentima. U pitanju je, dakle, bio jedan ciborijum. Po zapisu na margini teksta natpisa u rukopisu koji sadrži prepise dokumenata iz XII I XIII vijeka ciborijum se nalazio u katedrali Sv. Tripuna, lijevo od glavnog oltara.
Iznad ciborijuma nalazila se predstava-skulptura ili freska episkopa Nićifora (Inscrizione nell arco della capella sinistra in S. Trifone sotto il vescovo Nichiforio di Cattaro).
Ciborijum je bio posvećen kotorskim mučenicima Andriji, Petru i Lorencu, koji su, po svjedočenju izvora, nastradali zbog pripadnosti katoličkoj vjeri. O njihovoj smrti najprije govore dubrovački hroničari Nikola Ranjina i Junije Rastić, kao i Anonimni dubrovački hroničar.
Pored dubrovačkih hroničara, o smrti Petilovrijenaca kako su kotorski mučenici poznati u nauci, govori i Peraštanin Andrija Zmajević. On kazuje da su braća ubijena 1169. godine i da su nakon osamdeset godina njihova tijela prenešena u Dubrovnik.
Peraštanin Frančesko Smekja, koji je živio u drugoj polovini XVIII vijeka, takođe donosi podatak da su oni pogubljeni 1169. godine. Taj događaj on vezuje za period kada je Nikifor II bio kotorski episkop. Iz poznatih izvora zna se da je u periodu od 1167. do 1178. godine funkciju kotorskog episkopa vršio Nikifor II. U pitanju je, prema tome, ista osoba koja se pominje u tekstu natpisa na ciborijumu.
Iz navedenog možemo pouzdano zaključiti da je podatak koji saopštava Andrija Zmajević o tome da su braća ubijena 1169. godine tačan, i da se PRESUL NIKIFORIUS iz teksta natpisa može postovjetiti sa episkopom Nikiforom II, o kojem govore i istoričari Flaminije Korner i Danijele Farlati.
Terminus post quem kada je ciborijum mogao biti izgrađen jeste 1169. godina kada su braća ubijena, dok terminus ante quem jeste 1178. godina kada je Nikifor II prestao da bude episkop, što znači da je ciborijum do tada bio završen.
Ako se oslonimo na kazivanje Frančeska Smekje onda možemo reći da je ciborijum stajao u katedrali do kraja XVIII, odnosno početka XIX vijeka, kada je, u okviru neke rekonstrukcije katedrale demontiran. Njegove stranice nakon toga uzidane su u zidove same katedrale i drugih okolnih objekata.
