.png)
Crna Gora kao raj za divlju gradnju: Štoj prednjači
Izvor: Vijesti
Autori: Vukašin Obradović, Nikola Saveljić, Marija Pešić, Samir Adrović, Siniša Luković
Foto: Naslovna rušenja u Radovićima 2021/Siniša Luković
U Donjem Štoju, kod Ulcinja, na samoj Velikoj plaži, mjestu koje bi u Alabarovim i Spajićevim planovima navodno trebalo da postane crnogorski Dubai, izgrađeno je oko 8.000 mahom prelijepih objekata i to bez dozvole za gradnju.
Slična je situacija i u ostalim opštinama na Primorju.
Pandan na sjeveru je Žabljak na kojem neprestano niču nove građevine, za dozvolu niko ne pita, a rješenja o rušenju kojih je bilo, od početka 2020. do kraja 2024. godine, uglavnom za lokalitet Borje, ukupno 51, ostala su mrtvo slovo na žabljačkoj berzi nekretnina.
U Crnoj Gori je, prema zvaničnim podacima Ministarstva prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine, od početka 2020. do kraja 2024. godine, donijeto 261 rješenje o rušenju bespravno izgrađenih objekata.
U istom periodu, na osnovu akata urbanističko-građevinske inspekcije, srušene su 22 “divlje” građevine. Više od polovine, 13 stambenih objekata, našlo se na meti bagera krajem 2021. godine, koji su porušeni u Radovićima, kod Tivta, na Katastarskoj opštini (KO) Nikovići.
Za pet godina, djeluje nevjerovatno, na teritoriji države Crne Gore, ako se ne računa Opština Tivat, sankcionisano je rušenjem samo devet objekata.
Ovaj podatak ne bi izazivao čuđenje ako se zna da je proces legalizacije bespravno izgrađenih objekata počeo 2017. godine.
-Ukoliko su rješenja za rušenje nelegalnog objekata pravosnažna taj objekat je nemoguće legalizovati-kaže Nikola Ražnatović, v. d. direktora Direktorata Direktorata za legalizaciju bespravnih objekata, uz napomenu da je od početka primjene Zakona o planiranja prostora i izgradnji objekata iz 2017. godine, legalizovano 3.397 bespravnih objekata od oko 62.000 podnesenih zahtjeva za legalizaciju.
U svrhu efikasnije borbe protiv nelegalne gradnje, Vlada je 2020. godine osnovala i državno preduzeće “Zaštita prostora Crne Gore” za obavljanje poslova sprovođenja administrativnih izvršenja rješenja o rušenju, uklanjanju i vraćanju u prvobitno stanje zemljišta i objekata koje izdaju nadležne inspekcijske službe.
Ministarstvo prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine je u analiziranom petogodišnjem periodu izdalo najviše rješenja za rušenje ilegalnih objekata na primorju i sjeveru Crne Gore.
Tako je resor, na čijem je čelu Slaven Radunović, naredio da se poruši 65 ilegalnih objekata u Baru, 54 u Ulcinju, dok je ta cifra na Žabljaku iznosila 51.
Od ukupnih 261 rješenja, bilo je svega 22 rušenja spornih objekata.
Urbanistički resor je najviše rješenja za rušenje protivpravno izgrađenih stambenih i drugih objekata izdao lani – 103. U 2020. godini rad je bio zabranjen u 22 slučaja, dok je taj broj 2021. iznosio 26.
Nadležno ministarstvo i inspekcija prije tri godine rad su zabranile u 47 slučajeva, a ta cifra je bila veća u 2023. godini i iznosila je 66.
Prema podacima do kojih su “Vijesti” došle koristeći aplikaciju MANS-a “Pitajte institucije”, najviše porušenih objekata bilo je 2021. godine - 15, a najmanje 2024. kada je porušen samo jedan objekat.
Najviše porušenih objekata bilo je u Tivtu – 13, a najmanje u Pljevljima gdje je sklonjena jedna ilegalna građevina.
U Donjem Štoju 8.000 bespravnih objekata
Jedan od oglednih primjera haosa koji vlada u ovoj oblasti je Mjesna zajednica Donji Štoj, kod Ulcinja.
Štoj nije obično prigradsko naselje - to je vjerovatno najbogatija Mjesna zajednica u regionu jer se u njenom teritorijalnom zahvatu, nalazi cijela Velika plaža, Bojana i Ada.
Ekspanzija gradnje osamdesetih i devedesetih godina prošlog vijeka, nastavljena je nesmanjenom dinamikom i u novom milenijumu.
Posljedica toga je da u Donjem Štoju danas ima preko 8.000 objekata koji nemaju dozvolu za gradnju. Predsjednik MZ Štoj Albert Kastrati potvrdio je da se i danas intenzivno gradi.
-Tek prošle godine usvojena je lokalna studija lokacije za Donji Štoj. To znači da će vlasnici postojećih objekata unutar plana, moći da podnesu zahtjev za legalizaciju-kazao je Kastrati “Vijestima”.
Da se gradi i dograđuje nelegalno, utvrdili su i građevinski inspektori resornog Ministarstva.
Za područje Štoja donijeto je čak 35 rješenja o rušenju, od koji se 18 odnosi na N.N. lica.
Rješenja se odnose na cijele objekte preko dograđenih spratova koji u osnovi imaju i preko hiljadu kvadrata do objekata na plažama.
Ulcinj je ranije, kako je “Vijestima” kazao drugi sagovornik, imao urbanistički plan za Štoj, ali i da je on prevaziđen odavno.
-Nijesu u pitanju samo novi objekti koji se grade već i oni koji se dograđuju-kazao je naš sagovornik.
Prije tri godine, u Štoju su srušena dva objekta od 85 kvadrata, odnosno 200 kvadrata.
Novih rušenja za sada nema. Načelnik Komunalne policije Amir Mehmeti potvrdio je “Vijestima” da njegova služba nije dobila ni jedan poziv za asistenciju za rušenje nelegalnih objekata.
Bar: Divlja gradnja cvjeta u turističkim mjestima
Na vrhu liste opština sa najvećim brojem izvršenih rješenja za rušenje nelegalnih objekata je i Bar sa 63 takva rješenja, pokazuju podaci “Vijesti”, a tri objekata je porušeno za isti period, od 2020. do 2024. godine.
Radi se o objektima iz različitih djelova grada pod Rumijom – Šušanj, Topolica, Utjeha, Sutomore, Pečurice, Zaljevo, Čanj…
Dvoje građana koji se nalaze na spisku rješenja za rušenje nijesu željeli govoriti o tim slučajevima, naglasivši da se radi o njihovoj privatnosti.
Iz Opštine Bar su kazali da pojava divlje gradnje predstavlja jedan od dugogodišnjih urbanističkih i pravnih izazova u Crnoj Gori, a taj problem nije zaobišao tu opštinu kao ni mnoge druge.
Foto: Shutterstock
Među osnovnim uzrocima izdvajaju se naslijeđeni problemi u prostornom planiranju, neadekvatna kontrola na terenu, poručili su, izbjegavanje zakonskih procedura, te visok stepen centralizacije kada je u pitanju prostorno planiranje.
-Smatramo da je važno naglasiti da lokalna samouprava ima veoma uske nadležnosti kada je riječ o problemu nelegalne gradnje.
Služba za vršenje komunalnog nadzora – Komunalna policija Opštine Bar nije nadležna za kontrolu izgradnje objekata za koje se izdaje građevinska dozvola.
Nadležnost za postupanje u slučajevima bespravne gradnje ima građevinska inspekcija, koja djeluje u okviru nadležnih državnih organa-kazali su “Vijestima”.
Uprkos tome, oni aktivno sarađuju sa nadležnim institucijama, pružajući punu logističku podršku u cilju sprečavanja i sankcionisanja nelegalne izgradnje ispričali su iz lokalne uprave kojom rukovodi Dušan Raičević.
Komunalna policija Opštine Bar je u periodu od avgusta mjeseca 2024. godine ukupno zaprimila 28 zahtjeva koji se odnose na prijavu nelegalne gradnje na teritoriji opštine Bar i shodno zakonu ih proslijedila Ministarstvu prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine, odnosno Direkciji za građevinski nadzor.
Takođe, kako su naveli, samoinicijativnim zapažanjem izvođenja građevinskih radova bez vidno istaknute gradilišne table istom Ministarstvu je upućeno šest zahtjeva za vršenje inspekcijskog nadzora.
-Smatramo da zaustavljanje divlje gradnje zahtijeva temeljnu promjenu dosadašnjeg sistema donošenja odluka i nadležnosti u pogledu prostornog planiranja.
Pod tim podrazumijevamo više nego opravdanu potrebu vraćanja izvornih nadležnosti opštinama u pogledu prostornog planiranja a sljedstveno tome jačanje kapaciteta i mehanizama kontrole uz pojačanu prisutnost na terenu kako bi se preventivno odgovaralo na svaki pokušaj nelegalne gradnje-istakli su iz Opštine Bar.
Barska lokalna uprava, zaključili su, neupitno podržava sve mjere koje država preduzima u borbi protiv bespravne gradnje, ali smatraju da je neophodno dodatno unaprijediti mehanizme kontrole i odgovornosti, kako bi se suzbile pojave koje ugrožavaju prostorni i urbanistički razvoj lokalnih zajednica.
Da je divlja gradnja u Baru usko vezana za jednu od glavnih djelatnosti te opštine, turizam, misle neki od izdavalaca smještaja ja kojima su “Vijesti” razgovarale.
U tom domenu, njih čudi što rješenja za rušenje nelegalnih objekata u Baru nema još više jer misle da sami mogu nabrojati makar po 50 takvih objekata.
Jedan od glavnih problema je, tvrdi jedan od sagovornika, što divlja gradnja cvjeta tamo gdje cvjeta i turizam – u prigradskim naseljima sa privatnim smještajem.
Ne radi se čak ni o kompletnim objektima, tvrdi on, već i nelegalnoj nadogradnji, renoviranju i podizanju spratova, a sve u cilju većeg profita.
J. K., direktorica jedne privatne turističke kompanije za obezbjeđivanje smještaja, misli da najgore prođu legalni izdavaoci i oni koji rade po zakonu jer ih na taj način nadležni imaju u evidenciji, pa su i inspekcije redovne.
Oni koji posluju nelegalno, i u nelegalnim objektima, su “javna tajna” i njih niko od nadležnih ne posjećuje, dok ne ugroze tuđu imovinu, izričita je ona.
Tivat: Primjer “Gugi komerca”
Od akcije rušenja nekoliko bespravno podignutih objekata na velikoj parceli državnog zemljišta u Krtolima krajem novembra 2021., na području Tivta nije bilo ozbiljnih akcija uklanjanja neregularno podignutih stalnih objekata.
Tada su operativa i mašine državne firme “Zaštita prostora Crne Gore” d.o.o. iz Podgorice porušile više bespravno sagrađenih objekata na državnom zemljištu.
Rušenja su obavljena na katastarskoj parceli 424/10 KO Nikovići, površine 54.474 metra kvadratna, koja je u državnom vlasništvu i nad kojom isključivo pravo raspolaganja ima Vlada Crne Gore.
Parcela koja je u naravi “šuma 3. klase”, prije toga je u nekolko ranijih godina intenzivno devastirana jer je na njoj uvek, u manjoj ili većoj mjeri, ugrubo izgrađeno najmanje sedam objekata koji su podignuti mimo važeće planske dokumentacije.
Od ovdje započetih bespravnih objekata su većina “kuće za odmor”, odnosno, vikendice čiji su investitori ljudi iz Crne Gore, Srbije ali i iz Evrope.
Međutim, ovdje je ugrubo već bio izgrađen i suteren i prizemna etaža jednog mnogo većeg objekta – najvjerovatnije stambene zgrade, koja je u osnovi dimenzija najmanje 30 sa 15 metara i koja se kompletna nalazi na državnom zemljištu.
U tada javnosti nenajavljenoj akciji rušenja, asistirala je i tivatska policija, a sve je kako prošlo bez incidenata jer srušeni objekti nisu bili primarna mjesta stanovanja njihovih investotora, u rješenjima uglavnom NN lica, već vikednice ili budući nesuđeni apartamansko - turistički kapaciteti.
Od uklanjanja ovih objekata prije više od četiri godine međutim, nije bilo nikakve ozbiljnije akcije od strane za stalne objekte isključivo nadležne državne Građevinsko-urbanističke inspekcije.
Ovaj podatak je prosto nevjerovatan imajući u vidu činjenicu da je na primjer, zbog bespravno podignutih privatnih kuća u Gradiošnici, ispod samih njegovih kablova, naredbom Elektroenergetske inspekcije već nekoliko godina prinudno isključen jedan od 35 kV dalekovoda koji napaja Tivat iz pravca juga.
Zbog toga, pored ostaloga, dolazi i do čestih prekida u elektrosnabdijevanju grada tokom ljetnjih špiceva potrošnje jer preostali raspoloživi dalekovodi ne mogu da izdrže toliko opterećenje.
Isto tako, Građevinska inspekcija do danas nije uklonila nijednu bespravno podignutu privatnu kuću koja se nalazi na sred DUP-om ucrtane trase jedne od novih saobraćajnica na području Vrijesa, a zbog čega je Opština Tivat, kao investitor, blokirana da započene gradnju te gradu prijeko potrebne nove ulice.
I dok državna Građevinsko-urbanistička inspekcija ne pokazuje ni izbliza odlučnost da rušenjem divjih objekata koliko-toliko spriječi posljednjih godina veoma izraženu devastaciju ionako ograničenog područja Opštine Tivat, lokalne službe koje su nadležne za privremene objekte daleko su ažurnije.
Tako je, na primjer, Tivat postao prvi grad u Crnoj Gori bez velikih reklamnih bilborda uz puteve jer je Komunalna inspekcija uklonila nekoliko desetina bespravo postavljenih ovih privremenih objekata, a bio je i niz intervencvija na uklanjanju dijelova ili cijelih raznih bespravno postaljenih privremenih objekata u zoni morskog dobra.
Koliko je indolentnost i nespremnost države da se odlučno rušenjima obračuna sa divljim graditeljima, uticala na to da se oni odvrate od dalje bespravne gradnje u Tivtu, najočitije pokazuje primjer budvanske kompanije “Gugi Commerc” i njenog vlasnika, kontroverznog biznismena Branislava Savića Gugija.
On je u proteklih desetak godina u Tivtu nelegalno sagradio dvije ponte na Opatovu, odnosno Bašićima, te probio gabarite stambeno-poslovnih objekata što ih je pravio na Opatovu.
Država je ponte legalizovala i Morsko dobro ih sada formalno iznajmljuje Saviću za njegove privatne i poslovne potrebe.
On je u međuvremenu na Opatovu počeo i gradnju manjeg hotela, pri čemu je drastično prekoračio gabarite tog objekta koji je, uključujući i podzemnu garažu, trebalo da ima ukupno 1.025 kvadrata površine.
Građevinska inspekcija je utvrdila da je Savićeva firma ovdje na jednoj parceli, mimo onoga što joj je omogućavala građevinska dozvola, “izgradila dodatni sprat i veće proširenje garaže, dok je na drugoj parceli bez građevinske dozvole i neophodne dokumentacije urađen objekat sa pet nadzemnih etaža i dvije podzemne etaže koje su povezane sa garažom i jednom etažom sa primarnim objektom”.
Tivatska policija je 19. februara prošle godine zbog toga protiv “Gugi Commerca” i Branislava Savića podnijela krivične prijave zbog nedozvoljene gradnje.
Iz policije su saopštili da su Savić i njegova firma kako se sumnja, “bez pribavijene građevinske dozvole i tehničke dokumentacije na ovaj način dobili preko 1.100 m2 stambenog prostora i tom prilikom nanijeli štetu budžetu Crne Gore preko 100.000 eura”.
Urbanističko- građevinska inspekcija je zabranila dalje izvođenje je radova na Gugijevom hotelu na Opatovu, ali nelegalno izgrađeni djelovi do danas nisu srušeni, niti je Osnovno državno tužilaštvo u Kotoru kome je policija podnijela krivičnu prijavu protiv budvanskog biznismena, još završilo izviđaj koji je prije više od godinu dana pokrenulo protiv Savića i njegove firme.
Inače, prema podacima Sekretarijata za uređenje prostora Opštine Tivat u periodu od 2017. do kraja 2023. podneseno je ukupno 2.227 zahtjeva za legalizaciju divljih objekata na području najmanje bokeljske opštine.
Od tog većinu (1.763) čine nelegalni stambeni objekti. U toku 2024. podneseno je još 50 takvih zahtjeva.
Ovo zbog toga što je država u međuvremenu, uprkos ranijim obećanjima zvaničnika da će se se nakon izrade orto-foto snimka cijele teritorije Crne Gore, podvući crta i bez izuzetka svi naklon snimka sagrađeni divlji objekti, ponovno dozvolila da se zahtjevi za legalizaciju podnose bez ikakvog vremenskog ogranićenja – u prevodu, da nelegalni graditelji i dalje divljaju u prostoru u nadi da će proći nekažnjeno i da će na kraju ipak sačuvati na divlje napravljene objekte.
Sekretarijat je u toku 2024. donio 25 rješenja kojima se odobrava legalizacija bespravnih objekata, te 57 rješenja kojima se odbijaju takvi zahtjevi. Strankama su uručena i 44 zahtjeva za dopunu dokumetacije predate uz ranije podnešene zahtjeve za legalizaciju.
Divlja gradnja cvjeta u žabljačkoj opštini, a čini se da je najizraženija u selu Borje. Tamo se trenutno gradi na desetine kuća, a teško je procijeniti koliko ih je niklo u posljednjih nekoliko godina.
Broj je u svakom slučaju višestruko veći od broja žitelja sela, kojih je, prema popisu iz 2023. godine, bilo tek četrdesetak. Selo se nalazi uz magistralni put koji od Žabljaka vodi ka Đurđevića Tari i Pljevljima.
Upravo dobra putna povezanost i relativno niska cijena zemljišta, vjerovatno su glavni razlozi zbog kojih je došlo do ekspanzije gradnje u selu.
Mahom je riječ o kućama za odmor koje vlasnici nerijetko rentiraju. Građevinska inspekcija je u više navrata izlazila na lice mjesta, pečatila manji broj gradilišta, ali to nije uticalo na suzbijamje divlje gradnje ogromnih razmjera.
“Živim štitom” protiv bagera
Prema dokumentaciji dostavljenoj preko SPI, državno preduzeće DOO “Zaštita prostora Crne Gore” (ZPCG), na osnovu izveštaja o izvedenim radovima, u periodu od 2020. do kraja 2024. godine, bilo je nagažovano u oko 60 slučajeva prijavljene nelegalne gradnje.
Od toga, gotovo trećina intervencija je bila bezuspješna jer nisu postojali uslovi za sprovođenje uklanjanja objekata.
Primjera radi, 14. decembra 2021. godine, ljudi i mehanizacija ZPCG su sprečeni da obave rušenje stambenog objekta kolektivnog stanovanja spratnosti P+5+M na katastarskim parcelama 3831,3829/1, 3826/1, 3827/1 i 3827 u KO Podgorica III. Na licu mjesta se nija pojavila policija, služba vodovoda i kanalizacije i služba elektrodistribucije. Uz to, bilo je prisutno, kako se navodi, oko 50 građana koji nisu dozvoljavali prolaz ekipi ZPCG do objekta, pa se odustalo od rušenja.
Slična situacija se dogodila i 5. maja 2022. godine, kada su građani sprečili ekipu DOO “Zaštita prostora Crne Gore” da na mjesta Malo Brdo, na katastarskoj parceli 1798/1 KO Podgorica, Opština Podgorica, sruši nelegalan objekat.
Iz istih razloga, mjesec dana kasnije nije srušen ni prizemni stambeni objekat sa ravnom ab pločom vlasnika Ž. K., takođe na Malom Brdu.
ZPCG nije bila u mogućnost ni da ukloni čeličnu konstrukciju površine 90m2 na Trgu Nikole Kovačevića u Podgorici jer je vlasnik D. J. krenuo sam sa uklanjanjem.
U 2022. godini, mehanizacija “Zaštite prostora Crne Gore uzalud je dolazila u Masline, na Rikavačko jezero, ispod Kučkih planina, u Donji Štoj kod Ulcinja i Perastu. Iz različitih, ali sličnih razloga, rušenja nisu obavljena.
I sljedeće, 2023. godine, rušenje je onemogućeno blokadom puta u KO Velje Duboko i Liješnje, u Opštini Kolašin. Zatim, na parceli broj 1404/12 KO Podgorica I, vlasnik K. P. nije dozvolio urbanističko-građevinskoj inspekciji sprovodenje izvršenja rješenja o rušenju.
U Ulcinju, u Dobrim Vodama, većim brojem parkiranih automobila spriječeno je rušenje objekta izvedenog u armiranobetonskirn i zidarsklm radovima, spratnosti četiri etaže koje čine dva suterena, prizemlje i sprat (2Su +P+1), sa izvedenom ravnom AB pločom nad spratom.
Vlasnik objekta L. M. Iz Dobrote, kod Kotora, zatražio je izuzeće ovlašćenog inspektora, pa je rušenje odloženo. Izuzeće postupajućeg inspektora zatraženo je i prilikom pokušaja rušenja pomocnog objekta - ogradnog zida u Perastu.
Istim receptom poslužio se i vlasnik bespravno izgrađene terase u Budvi, kao i B. M. iz Morinja kome je trebalo da budu srušena dva objekta.
Jedna od luksuznih građevina u Donjem Štoju, foto: Privatna arhiva
Rušenje temelja i stambenog objekta spratnosti prizemlje sa postavljenom oplatom na metalnim podupiračima za izradu AB ploce nad prizemljem, lociranih na katastarskoj parceli 1798/1 KO Podgorica I IJ Podgorica - Malo Brdo, sprečio je vlasnik J. B. blokirajući put putničkim vozilima i desetak odraslih osoba.
U Budvi, zapravo na Svetom Stefanu, nije obavljeno rušenje pomoćnog objekta – bazena izgradenog na katastarskoj parceli broj 1906/3.
Ekipa DOO “Zaštita prostora Crne Gore” nije obavila posao jer je vlasnik već porušio polovinu objekta, a vlasnik parcele 832/1 KO Budva sprečio je rušenje tako što je parkirao automobil uz zid ali je zato porušena garaža izgradena bez dozvole u naselju Lazi, u Budvi.
Uklanjali i bilborde
Na drugoj strani, u izvještaju Zaštite prostora Crne Gore (ZPCG), državnog preduzeća, formiranog 2020. godine, u svrhu, između ostalog, rušenja nelegalnih objekata, kao prva aktivnost se navodi da je 29. novembra 2021. godine, na katastarskoj parcela 424/10 KO Nikovići, u Optšini Tivat, sprovedeno rušenje na osam objekata i dvije ležeće betonske ploče.
U Budvi su srušene najviše etaže nadogradnje, a u Tomaševu kod Bijelog Polja, uklonjen je objekt za koji je utvrđeno da je “usljed dotrajalosti i većih oštećenja ugrozena njegova stabilnost radi čega predstavlja neposrednu opasnost za život i zdravlje Ijudi, za susjedne objekte i za bezbjednost saobraćaja.
U istoj opštini, u Lijesku, srušen je takođe dotrajali objekat. U Budvi, takođe, srušena je jedna terasa, u KO Kunje, u opštini Bar, srušen je objekat osnove 23m x 13,2m.
U Mahali, kod Golubovaca, izvršena je demontaža mašinskog postrojenja za proizvodnju betona vlasništvo DOO Cijevna, a radnici ovog preduzeća sami su demontirali barake.
ZPCG je uklanjao i betonske žardinjere, kao na katastarskoj parceli broj 3072/1 KO Budva, uz ulicu Jadranski put, po rješenju Komunalnog inspektora Opstine Budva.
Na Svetom Stefanu ukolnjen je ogradni zid na parceli 1340/1, kao i izložbene vitrine od metala sa ugradnim staklenim površinama u Ulici Njegoševoj, u Budvi, a u istom gradu uklonjena je i jedna metlna rampa.
U skladu sa radnim nalogom Javnog preduzeća za upravljanje Morskim dobrom Grne 20. jula 2023. godine, na Adi Bojana, kod “Karaula Sveti Nikola”, uklonjen je zidani objekat od čvrste građe.
U Njegušima, vlasnici bespravno izgrađenih objekata su sami uklonili privremene objekte ali zato je u Perastu jedan građanin spriječio rušenje ogradnog zida, prijeteći da će se baciti pod mašine.
Radnici ZPCG su uklanjali na magistralnom putu od Ade Bojane duž Štoja, sa predstavnicima Komunalne policije opštine Ulcinj, bilborde, reklamne panoe i reklame, a učestvovali su u djelimičnom rušenju podgoričke Lamele C na Zabjelu.
Leković: “Divlja gradnja” je “dijete korupcije”
Podaci koji govore da je opština Bar, uz Ulcinj i Žabljak, u samom vrhu po broju izvršnih rješenja za rušenje nelegalnih objekata ne iznenađuju opozicionog odbornika u barskoj skupštini, Momčila Lekovića iz Demokrata.
Za njega oni su samo još jedan simptom duboko ukorijenjenih problema u crnogorskom društveno - političkom sistemu, prije svega korupcije, klijentelizma i dugogodišnjeg institucionalnog nemara.
-Ekspanziju divlje gradnje u Baru ne možemo posmatrati izolovano – to je posljedica decenijskog nedostatka urbanističkog reda, neefikasnih institucija i svjesnog ignorisanja zakona od strane lokalnih i državnih struktura u prošlosti, koje su često imale direktnu ili indirektnu korist od takvih aktivnosti.
Bivši režim je godinama stvarao ambijent u kojem je zakon važio selektivno – za obične građane strogo, a za “povezane” i “podobne” fleksibilno ili nikako.
Ostaci tog modela, nažalost, na lokalnom nivou su i danas prisutni-ispričao je on “Vijestima”.
Aktuelna lokalna vlast, umjesto da pokaže jasnu političku volju za rješavanje ovog problema, nastavlja da praktikuje selektivnu primjenu propisa i koristi planski haos kao sredstvo za političko i ekonomsko potkusurivanje, poručio je Leković.
U Baru, po njegovom mišljenju, investitori često dobijaju prećutnu podršku za gradnju bez dozvola, sve dok se ne promijeni politički kontekst ili ne dođe do sukoba interesa – tada se insistiranje na rušenju koristi kao alat za obračun, a ne za uspostavljanje pravnog poretka.
-Blagi pomaci na bolje na državnom nivou kada je u pitanju ova problematika se primjećuju, ali moraju biti još žešći i odlučniji-naglasio je on.
Kao društveno - političke indikatore koji moraju zaustaviti ovakve pojave vidi transparentnost u radu institucija, spremnost tužilaštva i sudova da se uhvate u koštac sa urbanističkom mafijom, te činjenicu da korupcija ne smije ostati nekažnjena.
-Bez ove kompletne sistemske reforme i beskompromisne borbe protiv korupcije, ne možemo očekivati ni kraj divljoj gradnji, ni zdrav urbanistički razvoj.
Divlja gradnja je u suštini “dijete korupcije”-kazao je.
Bar zaslužuje bolje, zaključuje Leković, ali za to je potrebna hrabrost da se prekine s lošim praksama, a ne da se one samo mijenjaju novim licima.
KANA: Sistemska posljedica
-Nelegalna gradnja jeste ozbiljan problem u Crnoj Gori, ali ne samo zato što predstavlja kršenje zakona, već zato što otkriva duboke i dugoročne slabosti našeg sistema prostornog planiranja, stanovanja i urbanog upravljanja.
Radi se o fenomenu koji ima višedecenijsku istoriju i koji se ne može razumjeti isključivo kroz prizmu (ne)poštovanja procedura, već mora biti posmatran i kao posljedica neadekvatnog odgovora države na potrebe građana za priuštivim, sigurnim i pristojnim stanovanjem-kazali sui z Grupe KANA (Ko Ako Ne Arhitekt) odgovarajući na pitanje koliko je nelegalna gradnja ozbiljan problem u Crnoj Gori.
Prema podacima iz 2020. godine, navodi KANA, procjenjuje se da u Crnoj Gori postoji oko 100.000 objekata izgrađenih bez dozvole.
Legalizacija tih objekata se odvija sporo i sa vrlo ograničenim efektima – prema podacima koje imamo, do 2020. godine podneseno je oko 51.000 zahtjeva, ali je samo njih 734 i zvanično legalizovano (dakle, manje od 2% svih podnesenih zahtjeva je imalo željeni ishod).
-Taj podatak, uz Vaše podatke o broju rješenja za rušenje i stvarnom broju srušenih objekata, jasno pokazuje da sistem nije efikasan ni u prevenciji ni u sankcionisanju nelegalne gradnje- ističu.
Šta treba preduzeti da se spriječi nelegalna gradnja?
Prvo, važno je shvatiti da nelegalna gradnja nije samo stvar “neodgovornih pojedinaca”, već sistemska posljedica neplanske urbanizacije, neadekvatne stambene politike i selektivne primjene zakona.
U tom smislu, mjere koje bi imale stvarni efekat moraju pristupiti problemu sa više strana.
Pored hitne potrebe da se ojača inspekcijska kontrola i obezbijede ljudski i tehnički kapaciteti za njeno sprovođenje, ključno je uspostaviti pravedan i funkcionalan sistem planiranja prostora; u Crnoj Gori to i dalje nemamo.
Takav sistem podrazumijevao bi donošenje nedostajuće planske dokumentacije koja bi za cilj stvarno (a ne tek deklarativno) imala dugoročni javni interes, kao i dosljedno sprovođenje planova, što opet iziskuje političku volju i resurse.
Takođe, potrebno je razviti politike koje nude alternativu: pristupačne modele stanovanja van tržišnih uslova.
To uključuje razvoj politika i modela za zadružno stanovanje, izgradnju stanova u javnom vlasništvu koji bi mogli biti dodijeljeni porodicama na doživotno korišćenje, unapređenje stanarskih prava podstanara, kao i poreske mehanizme koji destimulišu gomilanje stambenih jedinica u privatnom vlasništvu.
Bez takvih opcija, mnogi građani, naročito oni sa nižim prihodima ili oni koji dolaze u veće gradove u potrazi za poslom i boljim životom, i dalje će biti primorani da ili žive u nesigurnim uslovima kao podstanari, ili grade mimo zakona – jer drugih opcija, u suštini, nemaju.
Da li je “divlja gradnja” prije svega posljedica nedovoljne pokrivenosti prostornim i detaljnim urbanističkim planovima?
Nedostatak planske dokumentacije svakako jeste važan faktor, ali nije jedini, niti najdublji uzrok problema.
I u sredinama gdje planovi postoje, oni previše često idu na ruku interesima moćnih investitora, umjesto da artikulišu javni interes.
Zbog toga čak i tzv. legalna gradnja često biva nelegitimna – jer narušava urbani kontekst, uništava kulturno nasljeđe, zanemaruje potrebe lokalne zajednice i stvara prostore koji su skupi, neudobni i često arhitektonski i socijalno neadekvatni.
Naša organizacija je prije nekoliko godina objavila rad pod naslovom “Planiranje protiv grada”, kako smo nazvali upravo ovo povlađivanje investitorima, na štetu svih ostalih.
Primjer rekonstrukcije prostora bivšeg hotela Ljubović u Podgorici jasno ilustruje ovu pojavu – sve po planu, ali protiv logike urbanog razvoja i javnog interesa.
Kada građani vide da se planovi mijenjaju kako bi odgovarali investitorima, a ne zajednici, gubi se povjerenje u sistem, a tolerancija prema neformalnoj gradnji raste.
U tom smislu, “divlja gradnja” je i simptom i reakcija na širi društveni problem – problem nejednakosti pristupa prostoru, stanovanju i pravu na grad.
Da bismo riješili nelegalnu gradnju, neophodno je da istovremeno reformišemo sistem planiranja, stanovanja i upravljanja javnim resursima, uz jasno opredjeljenje da gradove razvijamo u interesu svih, a ne samo najprivilegovanijih-.
“Njemački investitor”
-Kuća je vrhunskog kvaliteta, a cijena se kreće oko 180.000 eura. Izgrađena je bez građevinske dozvole, a ko god vam kaže da je ima u ovom dijelu – laže-kazao je jedan od prodavaca kuće u Donjem Štoju.
Sagovornik Vijesti dodaje da je tu, ali još neke kuće koje su u ponudi preko oglasa, gradio “poznati njemački investitor”.
Kontaktirali smo i vlasnika zemljišta iz Borja, na Žabljaku, čija je vrijednost veća 240.000 eura.
Međutim, javila se agencija koja zastupa prodavca koji su kazali “Vijestima” da “na njemu mogu graditi privremeni objekti”.
-Ali zemljište nema urbanističko-tehničke uslove (UTU). Za put moramo provjeriti-rečeno je iz te agencije.
Ražnatović: Legalizovano manje od pet odsto bespravnih objekata
-Na osnovu posljednjih podataka iz decembra prošle godine, koje je Ministarstvo dobilo od nadležnih organa lokalne uprave za postupak legalizacije, od početka primjene Zakona o planiranja prostora i izgradnji objekata iz 2017. godine, legalizovano 3.397 bespravnih objekata od oko 62.000 podnesenih zahtjeva za legalizaciju-kazao je Nikola Ražnatović, v. d. generalnog direktora Direktorata za legalizaciju bespravnih objekata.
On navodi da je postoji više problema koji usporavaju proces legalizacije.
-To su, prije svega, nedonošenje Plana generalne regulacije koje je bilo jedno od uslova za legalizaciju bespravno izgrađenih objekata shodno Zakonu iz 2018.
Zatim, tu je nemogućnost dostavljanja obavještenja ili rješenja, prema Zakonu o upravnom postupku, a shodno našem Zakonu o planiranju i izgradnji objekata, stranim državljanima (Rusija, Ukrajina, Izrael, UAE,…), koji su predali zahtjev za legalizaciju svojih objekata- ističe Ražnatović.
Prema rečima v. d. direktora Direktorata za legalizaciju bespravnih objekata, prema posljednjim izmjenama Zakona iz avgusta 2020. godine, koje su bile vezane za proces legalizacije, rok za legalizaciju bespravnih objekata nije oročen, tako da nadležni organi lokalne uprave koji se bave ovim postupkom, svakodnevno primaju nove zahtjeve za legalizaciju.
-Prema važećem Zakonu koji se odnosi na legalizaciju, bespravni objekti se mogu legalizovati jedino, ukoliko se isti nalaze na orto-foto snimku, uz ostalu dokumentaciju koja je predviđena Zakonom.
Takođe, nadležni organi lokalne uprave su, u skladu sa važećim zakonskim rješenjem, bili dužni da sistematizuju i utvrde listu bespravnih objekata za koje nije podnijet zahtjev za legalizaciju, odnosno koji nijesu ispunili uslove za legalizaciju u skladu sa ovim zakonom, ali je to uradio samo mali broj njih-objašnjava Ražnatović.
On dodaje i da vlasnici bespravnih objekata odustaju od legalizacije svojih objekata u trenutku kad treba da potpišu ugovor o plaćanju naknade za urbanu sanaciju.
Nikola Ražnatović ističe da prema važećem Zakonu koji tretira proces legalizacije, bespravni objekti se mogu legalizovati jedino, ako se nalaze na orto-foto snimku iz 2018. godine, uz ostalu dokumentaciju koja je predviđena Zakonom.
-Takođe, legalizacija bespravnih objekata se vezuje za planski dokument, odnosno za ispunjenost kriterijuma ili smjernica koje su date planskim dokumentom.
Ukoliko se objekat nalazi na orto-foto snimku, a kao takav nije prepoznat planskim dokumentom (a takvih objekata je najviše), onda se postupak legalizacije obustavlja do donošenja Plana generalne regulacije.
Međutim već 2020. godine se odustalo od izrade Plana generalne regulacije, a zakonska regulativa se nije promijenila i nije se moglo nastaviti sa legalizacijom-kazao je Ražnatović, napomenuvši da je Ministarstvo pripremilo Predlog novog zakona o legalizaciji bespravno izgrađenih objekata i njegovo usvajanje se očekuje tokom 2025. godine gdje će proces legalizacije biti pojednostavljen.
Ministarstvo bez odgovora
Ministarstva prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine, poslije tri nedjelje, kako jer navela PR služba resora na čijem čelu se nalazi Slaven Radunović, saopštilo je da u ovom trenutku nije u mogućnosti da dostavi odgovore na postavljena pitanja u vezi sa nelegalnom gradnjom.
