Metanović: Guno, mjesto susreta i rabote (FOTO)
Izvor, foto: Časopis “Glas Mrkojevića” br. 5
Autor: Mahmut Metanović
Na prostoru Mrkojevića postoji značajan broj guna, po naški, iliti guvna.
Guno je mali horiznontalni plato koji je obično ograđen kamenom, ali može biti ograđen i nekim drugim materijalom.
Najprije se formirao na čistoj zemljanoj podlozi, a potom se koristio kamen koji se utiskivao u podlogu i dobijala bi se ravna površina.
Najprije su se koristili slabi materijali zasnovani na mješavini zemlje, gline, pijeska, šljunka i kamena u zavisnosti od toga čime se raspolagalo, pa je zavisilo i samo trajanje guna u izvornom obliku jer je pod dejstvom atmosferskih faktora brže propadalo i teže se održavalo.
Sa pojavom cementa stvorila se mogućnost da se kameni zid poveže istim, a podloga da se fino izravna, te ona duže traju i čuvaju se u izvornom obliku do današnjih dana.
Uvijek su bila kružnog oblika sa parapetom – zidom visine do 40cm kako bi se moglo normalno sjesti, a prečnik je uobičajeno bio do 12 metara.
Mada, postoje i ona sa manjim prečnikom, što je bilo uslovljeno mikrolokacijom na kojoj je guno bilo formirano, a u izuzetno rijetkim slučajevima prelazilo je 12 metara.
Imalo je jedan ulaz, a u dosta slučajeva i po dva, što je omogućavalo da bude pristupačno sa više strana, a u centru se nalazio metalni okrugli stub koji je mogao biti fiksiran ili se vadio u zavisnosti od potrebe.
Kada je u pitanju guno, možemo ih svrstati u sljedeće kategorije:
I kategorija – plemensko guno;
II kategorija – bratstveničko guno;
III kategorija – privatno guno;
IV kategorija – zemljano guno;
V kategorija – kamenom popločano guno;
VI kategorija – betonsko guno;
VII kategorija – nestala guna pod dejstvom zuba vremena ili usljed prenamjene.
Oblik kruga izabran je iz praktičnih razloga, ali je predstavljao i jednakost među onima koji su imali udjela u određeno guno, a iz toga je proizlazilo jedinstvo i ravnopravnost u njegovom korišćenju.
Guno je obično pravljeno na zajedničkoj zemlji te je predstavljalo “neutralan teren”, a u njegovoj neposrednoj blizini bila bi uglavnom zasađena murva, kostila ili neko drugo drvo koje je nakon rasta imalo ogromnu krošnju koja je stvarala veliku (h)ladovinu.
Guno je predstavljalo mikrolokaciju u okviru naselja i svojevrstan trg od višenamjenskog značaja za domaćinstva koja su mu gravitirala, kao i za stanovništvo u cjelini.
Udio se znao za svako guno koje je bilo zajedničko, a niko nije mogao otuđiti ili prenijeti pravo na drugo lice ili domaćinstvo bez saglasnosti dioničara.
Mjesta na kojima su se podizala guna bila su izložena dejstvu vjetra zbog praktičnosti korišćenja tokom žetve, jer se čekao pretežno zapadni vjetar maestral da se tokom dana izvije žito – pšenica (čenica), ječam (ječaem), kukuruz (kolomoć), pasulj (fadžola), grah (grag) itd.
Za izvijanje žita koristila se široka drvena lopata poduže drške (držala) kojom se podizalo žito u vis, a pod dejstvom vjetra ostaci slame i prašina bi se raznosili i na tlo bi padalo čisto žito.
Guno je imalo ekonomsku ulogu jer se na njemu vršila vršidba žitarica, kao i druge seoske aktivnosti koje su zapravo bile svečanosti (svadbena veselja, gostije i dr. skupovi).
Na gunu su se sastajali domaćini kako bi donosili važne odluke za zajednicu, a tu su i djeca provodila svoje vrijeme te su se na njemu odvijale dječije igre.
Guno je predstavljalo i mjesto svakodnevnog okupljanja bez obzira na uzrast i mjesto razmjene informacija i raznih dogodovština, a sa razvojem sporta dobijaju ulogu sportskih mini poligona.
Mnoga guna danas su prepuštena propadanju jer su izgubila funkciju koju su imala, a ona novije gradnje su u solidnom stanju, ali se rijetko koriste. Ili nimalo.
Mišljenja sam da bi guno trebalo steći status materijalog arhitektonskog kulturnog dobra.
Tokom istraživanja koja su sprovedena u 2023. godini identifikovan je veliki broj guna na prostoru Mrkojevića, a jedan dio njih lociran je sa kraćim opisom na digitalnoj mapi Mrkojevića.
Preporučujem svima zainteresovanima da se upoznaju sa njihovim izgledom preko www.mapamrkojevica.me .
- Tagovi:
- Mrkojevići
- Tradicija
- Mahmut Metanović
