.jpg)
Herceg Novi: Otvorena izložba Matice crnogorske „13. jul 1941. – Godine prkosa i ponosa“
Foto: Privatna arhiva
Izložba Matice crnogorske “13. jul 1941. – Godine prkosa i ponosa“ otvorena je večeras u prostorijama Ogranka Matice crnogorske u Herceg Novom u Njegoševoj ulici broj 47.
Povod za izložbu bio je obilježavanje 80 godina od oslobođenja Herceg Novog.
Otvarajući izložbu, predsjednik Matice crnogorske mr Ivan Jovović čestitao je svim građanima Herceg Novog u ime Matice crnogorske i u svoje lično ime 28. Oktobar – Dan oslobođenja, odnosno Dan opštine, kao datum kada je ovaj grad u II Svjetskom ratu oslobođen od okupatora i njegovih saradnika.
Jovović je naglasio da postoje datumi i događaji u istoriji “čija sadržina oblikuje generacijski kod jednom narodu, odnosno državi”.
-U savremenom, kako naučnom, tako i političkom iskazu Crne Gore imamo plebiscitarno stanovište da je to upravo 13. jul 1941. godine.
Imajući u vidu ovu činjenicu, jasni su razlozi zbog čega nakon više od osam decenija u 13. julu 1941. prepoznajemo civilizacijski svjetonazor – antifašizam, koji je postao neizostavna identitetska odrednica crnogorskog naroda.
Kako je to već definisala nauka, 13-julski ustanak 1941. je međaš u crnogorskoj istoriji i svakako jedan od najupečatljivijih podviga u hiljadu godina dugom državotvornom iskustvu crnogorskog naroda.
Preko antifašitičke borbe u II Svjetskom ratu crnogorski narod je uspio da se vrati na političku pozornicu Evrope, s obzirom da je Trinaestojulski ustanak bio putokaz ostalim jugoslovenskim narodima u borbi za slobodu, a njegovi odjeci su se dobro čuli i pratili u tada slobodnom svijetu, od Moskve preko Londona do Vašingtona.
Jedan, brojčano mali, narod zavrijedio je poštovanje i u II Svjetskom ratu svih ondašnjih progresivnih snaga, ostavljajući potomstvu krupan moralni kapital-istakao je Jovović.
Postavku „13. jul 1941. – Godine prkosa i ponosa“ čine 22 ilustrovana panoa sa fotografijama i dokumentima iz perioda pripreme ustanka i događanja nakon toga.
Autori izložbe su istoričar dr Adnan Prekić, istoričarka mr Jadranka Selhanović, Ivan Ivanović, generalni sekretar Matice crnogorske i Danilo Ivezić, predsjednik Nacionalne zajednice Crnogoraca Hrvatske.
Tekst za katalog izložbe je napisao Prekić, a dizajn potpisuje Suzana Pajović.
-Ova izložba pod nazivom sa pratećim katalogom dvojezične forme, na crnogorskom i engleskom jeziku, ima svoj kontinuitet i predstavlja značajan doprinos njegovanju kulture sjećanja, koja nam je kao društvenoj zajednici prijeko potrebna, uslijed deficita institucionalne svijesti koja očevidna u mnogim ustanovama prosvjete, nauke i kulture u Crnoj Gori.
Takvo stanje generiše procese da brojni datumi, događaji ili ličnosti čak iz naše bliže prošlosti, zbog nemara navedenih ustanova mogu pasti u zaborav, čime se otvara prostor za razne paušalne interpretacije prošlosti, gdje se pod plaštom pseudoistorije žele ugurati u antifašističku kolonu razni kolaboracionisti i zločinci.
Iako su takvi procesi započeli prije više od tri decenije na prostoru bivše Jugoslavije, do nedavno takve pojave u Crnoj Gori su imale gotovo marginalni karakter, ali u proteklih nekoliko godina navedena pojava dobija na intenzitetu unutar crnogorskog društva.
U tom kontekstu, razni falsifikatori istorije crnogorskog naroda koriste se podvalama u interpretaciji prošlosti, pa, između ostalog, saopštavaju da 13 -julski ustanak bio odgovor na 12. jul 1941, tj. kolaboracionističku Petrovdansku skupštinu.
U osnovi, želi se raznim metodama relativizivati povod, odnosno karakter 13-julskog ustanka, kao i ukupne NOB-a.
Upravo preko njegovanja kulture sjećanja želimo da u formi izložbe, u granicima datih mogućnosti, onemogućimo revizionizam, zbog čega predmetna izložba već godinama obilazi crnogorske gradove, ali i one u zemljama regiona, što je potvrda da je tematika 13. jula 1941. trajna inspiracija generacijama-naveo je Jovović.
On je uvjeren da je, Matica crnogorska u parterstvu sa Nacionalnom zajednicom Crnogoraca Hrvatske, ovom izložbom doprinijela da se na jedan pregledan, “a prije svega, stručan način” sagledaju istorijski tokovi 13. jula 1941. ne samo sa vojnog aspekta, “nego i u jednom širem društveno – političkom kontekstu, jer borba protiv okupatora je istovremeno podrazumijevala i borbu za klasno i nacionalno dostojanstvo crnogorskog naroda”.
-Ove činjenice su bile od presudnog značaja da ustanak dobije opštenarodni karakter.
Autori izložbe i kataloga su ne samo tekstualno, već i brojnim faskimilima dokumenata, mapama i fotografijama vjerodostojno prezentovali sve najbitnije sastavnice Trinaestojulskog ustanka, zbog čega je predmetna postavka podjednako dostupna široj i stručnoj javnosti.
Treba napomenuti da su autori stavili akcenat i na doprinos Crnogoraca u podizanju ustanaka u drugim republikama bivše Jugoslavije, i njihovom učešću u inostranim misijama tokom rata, što govori o kadrovskim kapacitetima sa kojim je raspolagalo crnogorsko komunističko rukovodstvo, predstavljajući okosnicu NOB –a.
Iako je u gušenju Trinaestojulskog ustanka učestvovalo 100.000 neprijateljskih vojnika, te izvršena brojna pogubljenja, tortura i represalije, internirano desetine hiljada ljudi, onaj arhetipski duh slobodarstva crnogorskog naroda fašisti nijesu uspjeli da unište.
Hraborst koju je u ratu crnogorski narod uvijek demostrirao pronio mu je slavu daleko izvan granica Crne Gore.
Ipak, gubici, naročito u ljudstvu, ostavili su dubok ožiljak na biću crnogorskog naroda, zbog čega se posebnim pijetetom trebamo odnosi prema njihovim žrtvama, jer su oni omogućili bolju budućnost, tj. društvenu perspektivu svojim potomcima.
Zato se pred nama kao kulturnim poslenicima nalazi dodatna obaveza i odgovornost da afirmišemo sve one pozitivne bilasne, koje je crnogorsko društvo dostiglo tokom druge polovine XX vijeka, u okviru jugoslovenskog državnog okvira-kazao je predsjednik Matice crnogorske.
Da bi današnje generacije mladih ljudi imale adekvatnu svijest o značenju Trinaestojulskog ustanka, dodao je, Matica crnogorska je i ovom izložbom otvorila prostor za sagledavanje “nekih od najbitnijih sadržaja crnogorske duhovne i državne baštine”.
-Večeras smo okupljeni oko vrijednosti proizašlih iz 13. jula 1941. godine, kao i 13. jula 1878.
Ova dva datuma predstavljaju uporišne tačke našeg nacionalnog i državnog identiteta koje smo u obavezi njegovati i čuvati, ali i onemogućiti već izražene tendencije revizije tj. karaktera 13 –julskog ustanka 1941.
Takve aktivnosti sprovode nasljednici onih političkih ideologija kojima smetaju obilježja antifašističkog pokreta, od naziva ulica, pa do spomeničke baštine, a naročito ličnost Josipa Broza Tita.
Maticacrnogorska je i ovim projektom pokazala odgovoran odnos prema crnogorskoj tradiciji, otvarajući neke nove spoznajne horizonte ili vršeći reanimaciju nekih segmenata naše istorijske kolektivne svijesti.
Na takvim programskim osnovama je nastala i ova postavka posvećena 13. julu 1941.-poručio je Jovović na otvaranju izložbe.
Herceg Novi trajno inkorporiran u ideal crnogorskog slobodarstva
-Herceg Novi je trajno inkorporiran u ideal crnogorskog slobodarstva, s obzirom da su žitelji Boke vjekovima bili aktivni sudionici u oslobodilačkim ratovima koje je vodila Crna Gora.
Tematika ove izložbe nam pruža priliku da i večerašnjim manifestacijom pokažemo da Herceg Novi pamti svoje rodoljube, kao i žrtve koje su date za slobodu, prije svega, u simboličnom smislu, onih Pet Danica koje vječno sjaje nad ovim gradom.
Bez obzira što je jedna mračna ideologija već duže vrijeme ovdje, na različite načine, pokušava da četnički pokret poslije skoro osam decenija, na silu, ugura u antifašističku kolonu, fotografija „Krvavog kola“ sa gradskog trga jedan je u nizu dokaza koji trajno delegitimišu takve pokušaje.
Ima Herceg Novi, kao i cijela Boka svoje istinske heroje, svoju Prvu bokešku narodnooslobodilačku udarnu brigadu, čiji su pripadnici zajedno sa ostalim partizanskim jedinicama, učestvovali u oslobađanju gotovo svih crnogorskih opština, što potvrđuje da su Boka i Crna Gora povezane dubokim i neraskidim vezama, koje sežu u daleku prošlost.
Izražavajući duboki pijetet prema svim znanim i neznanim poginulim pripadnicima NOB –a, i u slavu i na spomen onih 257 narodnih heroja iz Crne Gore, čiji je primjer borbe za slobodu zavrijedio trajno sjećanje naše domovine, izložbu proglašavam otvorenom-kazao je Jovović večeras.
Vrijeme je da jedna škola u Crnoj Gori konačno dobije ime “13. jul 1941.”
-Matica crnogorska je i ovom izložbom, kao ustanova kulture, dokazala da ima kapacitete da pruži objektivnu interpretaciju tako krupnog istorijskog događaja, čije su reperkusije zadugo oblikovale našu stvarnost.
U tom pogledu, Matica crnogorska i SUBNOR su uputili inicijativu Ministarstvu prosvjete i nauke da konačno jedna od novosagrađenih prosvjetnih ustanova dobije naziv po jednom od najznačajnijih datuma u ukupnoj crnogorskoj istoriji – 13. julu 1941.
Nažalost, koristimovu izložbu, sada već da javno prozovem resorno ministarstvo, s obzirom da više od pola godine od kada je upućena inicijativa nije stigao bilo kakav odgovor, što očigledno više ne možemo tumačiti kao odraz podkapacitiranosti administracije, već je možda u pitanju otvoreni animozitet, ne samo prema inicijatorima, nego i vrijednostima ovog istorijskog datuma-poručio je Jovović iz Herceg Novog.
