Od Volujice do Podgorice: Jubilej crnogorske radio-telegrafije
Izvor: Pobjeda
Autor: Dragan Mitov Đurović
Foto: Privatna arhiva
Mada ,,daleko na Balkanu“, u „obruču carstva osmanskog“, Crna Gora je sa svijetom vjekovima, posebno sa Evropom razmjenjivala abere, poštanske, radio-telegrafske i druge.
Tako počeci poštanske službe sežu još od 1609. godine kada su Crnogorci počeli da prenose mletačku poštu za Carigrad, što potvrđuje ugovor koji je sklopio knez Vujo iz Ljubotinja sa kotorskim providurom.
Ipak, poseban pečat ostavio je knjaz Nikola u želji da ,,malu državicu“, okruženu neprijateljima, izvuče iz siromaštva, uz jačanje veza sa svijetom.
Tako među reformama posebno mjesto pripada telegrafskom saobraćaju.
Naime, 1869. godine postavljena je telegrafska linija Cetinje - Rijeka Crnojevića - Orja Luka (kod Danilovgrada) – Kunak kod Nikšića.
Nakon Berlinskog kongresa Crna Gora je proširena, pa je uspostavljena veza između Ulcinja i Skadra, a potom preko Dubrovnika sa austrougarskom teritorijom.
Tako je, po tvrdim podacima već 1883. godine ovom linijom dnevno razmjenjivano 35 telegrama.
I telefon je stigao u ove krajeve samo deceniju i po nakon Belovog izuma.
Crna Gora je takođe među prvima u Evropi početkom 1903. godine organizovala ,,otomobilom“ prevoz pošte i putnika.
Godinu prije toga Glas Crnogorca piše: ,,U neđelju veče stigao je na Cetinje prvi automobil iz Kotora. U njemu je bio princ Burbonski, sin Don Karlosa, španskog pretendenta koji služi kao poručnik u Ruskoj gardi“.
U to doba, Crna Gora je u tehničkom napredku bila među prvima na Balkanu.
To potvrđuje i dogovor knjaza Nikole sa Guljermom Markonijem, pronalazačem bežične radio-telegrafije.
U maju 1904. u Londonu je sa Markonijem potpisan ugovor, koji je mjesec dana kasnije potvrđen na Cetinju.
Izgradnju i finansiranje preuzeo je sam Markoni sa pravom korišćenja na deset godina. U slučaju eventualnog rata, stoji u ugovoru, ,,štacija“ bi pripadala Crnoj Gori.
Uz tada potrebne dozvole Italije, Engleske, Španije, Norveške, Portugalije, Rusije, Francuske, Španije i dijela američkih zemalja, Markoni je izvršio sve pripreme za otvaranje ,,vazdušnog saobraćajnog mosta“ preko Jadrana između Volujice i stanice San Kataldo u Italiji.
Na dan 3. avgusta 1904. godine, ostalo je zapisano:
-Na otvaranju Markonijeve štacije na Volujici već u ranu zoru okupilo se hiljadama naroda, kako iz mjesta tako i iz okoline.
Stigao je i njegovo visočansto Gospodar sa pratnjom koga su dočekali italijanski poslanik gospodin Markiz Muzani i Gospodin Markoni.
O velikom izumu govorio je ministar inostranih poslova Gavro Vuković, a prvu poruku ,novim putemʻ uputio je kralj Nikola kralju Italije.
Stigli su telegrami iz Beča od Franja Josifa, iz Petrograda od Nikolaja Prvog, iz Beograda od Petra Prvog Karađorđevića“.
Vijest o otvaranju prve radio telegrafske stanice na Balkanu zahvaljujući dopisnicima sa Cetinja stigla je do svjetskih centara.
Već sjutradan engleski list ,,Dejli gardijan“ piše o puštanju u rad dvije stanice u Baru i Bariju, đe su istovremeno održane svečanosti.
Stanica je bila registrovana kod Savezne kancelarije za telergrafski saobraćaj u Bernu.
U registru stoji da je bila crnogorska, da je radila na talasnoj dužini od 500 metara sa dometom do 200 kilometra.
Plaketa za jubilej
Neposredno nakon njenog otvaranja rukovođenje su preuzeli crnogorski telegrafisti Stevan Štiljanović, Jovan Crnčević i Jagoš Đurović, koji su samo tokom prve godine rada sa svijetom razmijenili 18.000 riječi.
Pošto je stanica bila komercijalnog karaktera, zbog male zarade ubrzo je Markoni, što je ugovorom bilo predviđeno, ponudio Crnoj Gori ustupanje stanice.
Uz obaveze ,,štaciju“ je nadalje koristilo Barsko društvo.
Međutim zbog političkih previranja u širem regionu i zbog većeg intresovanja Italije za liniju Brindizi – Skadar, Volujica je sve slabije radila.
Deset godina nakon otvaranja, kako je zapisao dnevni list Depeša, ,,austrijska flota je bombardovala Bar i porušila Markonijevu stanicu bežične telegrafije i šest kuća, većinom talijanskog društva“.
Bio je to kraj crnogorske radio-telegrafske stanice, koja se smatra prvim radio-signalom, kako je zapisano o istoriji radija u Crnoj Gori u knjizi ,,Od Volujice do Podgorice“.
Dragan Mitov Đurović
Markoni na obali Ribnice
Odmah poslije početka Prvog svjetskog rata počela je u Podgorici gradnja moderne radio stanice.
Čitav posao na sebe preuzeli su francuska Vlada i njeni stručnjaci koji su obavili čitav posao.
Stanica je bila locirana u Staroj varoši na obali Ribnice. U to vrijeme smatrana je jednim od najvećih objekata te vrste u Evropi.
Visoke stubove tada su stanovnici Podgorice zvali ,,Markoni“, sjećao se Joko Ćetković, koji je dijelio građanima tadašnje vijesti.
Svečano je otvorena 8. oktobra 1914. godine i bila je povezana sa Ajfelovom kulom i Sevastopoljem na Krimu.
Hroničar je zabilježio i postojanje treće radio stanice u to doba u Crnoj Gori, koju su montirale francuske jedinice na Lovćenu i koja je upućivala siganale sve do 1916 . godine do prelaska austrijske vojske preko Crne Gore.
Prva ,,prava radio stanica“ bila je Radio Cetinje, koje se oglasilo 27. novembra 1944. godine glasovima spikera Božidara Anđusa i Tekle Jovićević, sa vijestima sa ratišta.
U miru ,,progovara“ Radio Titograd, pa kasnije i sada Radio Crne Gore.
Tu je i oko 50 lokalnih i komercijalnih radio stanica, koje treba da baštine sjećanje na prvi signal prije 120 godina, na bežičnu radio-telegrafsku stanicu na Volujici.
Vaš kralj mome kralju
Prije šest decenija u Zagrebu je održan sastanak rukovodstava jugoslovenskih radio stanica.
U jednom trenutku počela je rasprava koja je starija radio-stanica u Zagrebu ili Beogradu.
Razgovor je prekinuo glasoviti i zaslužni inžinjer Ljubo Kosović rečenicom: ,,Ipak, je najstarija naša crnogorska radio-stanica“.
Uz čuđenje, sa osmijehom direktor Radio Zagreba je upitao: ,,Kada je to bilo?“
“Bilo je to, odgovorio je ing. Ljubo Kosović direktoru Radio Zagreba, 3. avgusta 1904. godine kada je počela sa radom radio-telegrafska stanica Volujica kod Bara i kada je Vaš kralj uputio telegram - čestitku mom kralju“.
Podsjetimo, tada je Hrvatska bila u sastavu Austrougarske imperije.
