Zašto Bar nema gradsku muziku? (VIDEO)
Izvor: mrezamedija.me
Autor: Radomir Petrić/Feral.bar
Foto: Naslovna Gradska muzika Bar osamdesetih godina XX vijeka, arhiv Željko Milović
Ona je nezaobilazan učesnik svake primorske fešte, i kao takva, jedan je od osnovnih činilaca mediteranskog duha svakog grada koji izlazi na more: Gradska muzika!
Parada dobro uvježbanih i uniformisanih muzičara sa nezaobilaznim šapkama i blještećim dobro nalaštenim instrumentima koji “grme” glavnom ulicom slika je koja je u Baru bila uobičajena skoro cijeli prošli vijek.
Međutim, otkako je u kalendaru dvojka zamjenila jedinicu na prvom mjestu broja godine, od samog početka XXI vijeka grad pod Rumijom nema svoj voljeni duvački orkestar, kako su ga najčešće ranije zvali.
Umjesto toga, na Ljetu sa zvijezdama, RiBar festu, na Spičanskoj noći, Pristanskoj fešti… gostuju Gradska muzika Budva, Gradska muzika Đenovići, Gradska muzika Tivat.
Gradska muzika Đenovići na Spićanskoj noći 2022, foto: Bar info
Sem već požutjelih fotografija iz porodičnih arhiva bivših članova, na barsku Gradsku muziku danas podsjećaju još samo stari instrumenti koji krase sprat Muzičke škole, a za koje u ovoj ustanovi nisu ni znali odakle potiču, do pitanja Feral.bar o njihovom porijeklu.
A zašto je zapravo bitna gradska muzika? Znalci kažu da ovi orkestri i zaljubljenici koji ih čine svojim gradovima na istočnoj obali Jadrana čuvaju muzičku i kulturnu baštinu i mediteransko nasljeđe, i prema riječima novinarke Jasne Vukićević, nisu samo izvorišta muzičke kulture, već i ukupnog života grada.
Sve postojeće gradske muzike na Crnogorskom primorju su starije od vijeka, otuda i ukorijenjeno poštovanje građanstva prema bleh-muzici, koje se prenosi “sa koljena na koljeno”.
Duvački orkestar u Baru 1929, foto: Arhiv Željko Milović
Nije rijetkost da imaju članove sa “stažom” od 50 godina, kao ni pripadnike više generacija jedne porodice u svojim sastavima.
Najkraće-Gradska muzika je zvučna tradicija i kulisa primorskog grada, i kad se slavi, i kad se tuguje!
Suton Gradske muzike Bara na razmeđi stoljeća
Kako je došlo do njenog gašenja u Baru? Sudeći po riječima pasioniranog zavičajnog hroničara i istoričara Željka Milovića, i ova priča je, kao mnogo puta i u drugim sferama crnogorskog društva, bila zasnovana na posvećenosti pojedinca, a ne na institucionalnoj osnovi.
-Bleh-muzika je funkcionisala sve do devedesetih godina XX vijeka na entuzijazmu kapelnika Mikija Jelenića, kompozitora i trubača iz Bara, nastupajući na svečanim akademijama, u prigodnim defileima kroz grad, ali i na posljednjim ispraćajima Barana bez titula i zvanja, svih vjera i nacija, ljudi čiji je život bio neraskidivo vezan za nastajanje grada kakvim ga znamo i danas-priča za Feral.bar poznati crnogorski publicista i novinar iz Bara, dodajućči da je Duvački orkestar iznjedrio znatan broj današnjih muzičara “koji su još uvijek aktivni u pop-rock vodama”.
Miki Jelenić, foto: Barinfo
Posljednji ozbiljniji pokušaj revitalizovanja Duvačkog orkestra u Baru bio je februara 2000. kada je opštinski Sekretarijat za društvene djelatnosti, na čijem je čelu tada bila Branka Nikezić obezbijedio novac za kupovinu instrumenata i ponovni početak.
Tadašnji opštinski program rada, ukazuje Milović, obuhvatao je “održavanje prigodnih koncerata, uniformisanost članova i gajenje muzike koja će orkestru dati specifičnu mediteransku notu”.
-Najavljivano je da će za rad sa orkestrom biti angažovani vrsni muzičari, no, od svega nije bilo ništa.
Sve je bilo odlično zamišljeno, ali, nije bilo nikoga ko bi to sproveo u djelo.
Na radijske oglase za popunu orkestra nije bilo odziva – ni starih članova, ni mladih barskih muzičara.
Do danas posljednji pokušaj obnove Gradske muzike bio je 2011. kada se počasni predsjednik NU “Pristan” Frano Kirović, dugogodišnji član bleh-muzike, više puta se obraćao lokalnim vlastima i javnosti preko lokalnih medija i štampe apelima da se Baru vrati gradska muzika, ali, pomoć je ponudio samo bivši kapelnik Jelenić.
Obojica, nažalost, više nisu među živima-dodaje Milović.
Gdje su instrumenti?
Desetak godina kasnije, u potrazi za odgovorom do kada će barske fešte ukrašavati defile bleh-orkestra iz drugog grada, Feral.bar je prvo pokušao da pronađe šta je ostalo od instrumenata bivšeg Duvačkog.
Nakon potrage koja se rastegla preko cijelog ljeta, započetoj u pretrazi starih novinskih napisa, nastavljenoj kontaktima sa ljudima koji su instrumente slali na reparaciju u Beograd prije petnaestak godina, Feral.bar je stigao do barske Vatrogasne jedinice u čijem su potkrovlju navodno bili ostavljeni instrumenti kada je svima postalo jasno da od obnove orkestra nema ništa.
Instrumenti bivše Gradske muzike u barskoj Muzičkoj školi, foto: Feral.bar
Ljubazni načelnik opštinske Službe zaštite i spašavanja Darko Vidaković i njegov pomoćnik Aco Vulević odmah su se odazvali molbi Feral.bar da se instrumenti fotografišu. Međutim…
-U potkrovlju nema ništa, osim papira opštinske dokumentacije-zbunjeni su bili vatrogasci.
Ni pregled arhive ove opštinske službe nije pomogao, jednostavno, svi su znali da su instrumenti bili tu, ali, niko nije znao kada su i gdje odnešeni.
Izlaz iz ovog ćorsokaka dao je slučajni kontakt sa prijateljem koji radi u barskoj Muzičkoj školi “Petar II Petrović Njegoš”, i koji je potragu za instrumentarijem usmjerio na ovu ustanovu “gdje su bili prebačeni iz Vatrogasne”.
Zaista, bili su tu, ali, skoro neprimjetni, razmješteni na spratu u hodniku: horna, truba, doboš, trombon, pa još jedna truba… Stanje-slabo upotrebljivo.
Popović: Muzička škola će dati doprinos obnovi Gradske muzike
Direktorica Muzičke škole Danka Popović sa zadovoljstvom je prihvatila priču na temu eventualne podrške ove ustanove obnovi Gradske muzike, tim prije jer školu pohađa veliki broj učenika na smjerovima duvačkih instrumenata, koji su prirodna “regrutna” baza za svaku gradsku muziku.
-Sve što je u vezi sa školom, a što je dobro i od koristi z zajednicu naravno da ćemo podržati.
Prelijepa je ideja da se ponovo oformi Gradska muzika, bila bi podrška profesora, baš je lijepo da se povežu dvije stvari, jer bi tada naša djeca pored formalnog obrazovanja imala priliku da učestvuju u lijepim projektima kao što su orkestri-istakla je Popović.
Danka Popović, foto: Privatna arhiva
Ona je ukazala da u školi trenutno od duvačkih instrumenata imaju smjerove flaute i trube, gdje učenici postižu veoma zapažene rezultate na takmičenjima.
-Prezadovoljni smo tim rezultatima, naročito za flautu gdje su nam profesorice TamaraAdžić, Suzana Bašević Pepđonović i Marijana Kankaraš.
Imamo veliko interesovanje učenika za ove instrumente, a imamo u planu i uvođenje predmeta klarinet i saksofon, ali, to još uvijek čekamo da se formalno pokrene.
U svakom slučaju, bilo bi fenomenalno da se i ta dva smjera otvore i da se sve poveže u ovu priču-poručila je Popović.
Raičević: Podržavamo u potpunosti ovu ideju
U Opštini Bar su veoma zainteresovani za obnovu Gradske muzike, sudeći po odgovorima nadležnih na pitanja Feral.bar.
-Kao lokalna uprava veoma smo zainteresovani za svaku inicijativu koja se tiče unapređenja kulturnih sadržaja u Baru, te očuvanja tradicionalne lokalne kulture, pa smo uvijek i podržavali svaku inicijativu te vrste u skladu sa mogućnostima.
U tom smislu, spremni smo da podržimo sve ono što ide u pravcu formiranja gradske muzike i što će obezbijediti kvalitetnu realizaciju takve inicijative.
Bar je grad kulture, prepoznat po bogatom kulturno-umjetničkom stvaralaštvu, muzici, likovnom i poetskom stvaralaštvu, festivalima i manifestacijama.
Instrumenti bivše Gradske muzike u Muzičkoj školi Bar, foto: Feral.bar
Kao mediteranskom gradu, Baru pripada da ima i gradsku muziku koja bi dodatno obogotaila takve sadrzaje.
Podsjećamo da je nekadašnji Pristan na čijim temeljima je iznikao Novi Bar imao gradsku bleh- muziku koja je osnovana 1911. u skladu sa tradicijom toga vremena, pa tako imamo dobar osnov za takvo nešto i danas.
No, tako ozbiljno i složeno pitanje od značaja za naš grad zahtijeva i širu međuinstitucionalnu saradnju, u smislu komunikacije između lokalne uprave i muzičke škole, udruženja koja se bave ovom tematikom i drugih institucija.
A sve to kako bi se razmotrili svi mogući modeli ali i postojanje kapaciteta, kako tehničkih tako i ljudskih, te kroz razmjenu iskustava iznašao najbolji način za uspostavljanje gradske muzike u Baru, što je i ranije bila intencija lokalnih uprava-kazao je predsjednik Opštine Dušan Raičević, dodajući da je u ovoj priči “svakako najmanji problem nabaviti instrumente”.
Dušan Raičević, foto: Opština Bar
Nezvanično, u lokalnoj upravi već razmišljaju o poznatim akademskim muzičarima rodom iz Bara, koji bi, zavisno od svojih obaveza,mogli preuzeti ulogu kapelnika obnovljenog orkestra “makar u inicijalnoj fazi”.
Marunović: Noć pred nastup nije se spavalo od uzbuđenja
-To su blili momenti kada se noć prije nastupa nije spavalo, toliko smo bili uzbuđeni.
Imali smo posebna odijela, krojena po našim mjerama, kape…
Defilovalo se gradom, posebne su bile marš-rute koje je obezbjeđivala tadašnja milicija, a oduševljeni građani su bili na ulicama i pratili su nas-.
Ovako se, sa vidnom sjetom, dana provedenih u Gradskoj muzici sredinom osamdesetih godina prošlog vijeka prisjeća Erol Marunović, direktor JU Kulturni centar Bar.
On nema ni najmanje dileme šta znači nedostatak ovakvog segmenta kulturnog života grada:
-S obzirom na razvoj Bara i njegove kulturne sadržaje, mislim da ovakav orkestar jako nedostaje gradu.
Erol Marunović, foto: Privatna arhiva
To se najbolje vidi prilikom najvećih manifestacija gdje umjesto naše, dolaze bleh-muzike iz drugih gradova-dodaje Marunović.
Čelnik Kulturnog centra za Feral.bar rado priča o vremenu kada je skoro svaki dječak iz Pristanskih lamela svirao u Gradskoj muzici:
-Presudnu ulog u imao je naš tadašnji kapelan, pokojni Miki Jelenić, s obzirom da smo svi živjel u Pristanskim lamelama i da je njegov sin, naš drugar od djetinjstva, takođe svirao.
Zajedno smo rasli, i nekako smo svi ušli u tu priču jedan za drugim, stidljivo se uključivali u orkestar sredinom osamdesetih, svi smo još bili školarci, kretali smo sa entuzijazmom da sviramo, svako prema svojim željama,
Ja sam želio da sviram trubu, ali, nisam imao dovoljan kapacitet pluća, bio sam takoreći još dijete, pa su mi zato preporučili klarinet-navodi Marunović.
Bleh muzika u Baru nekad, foto: Arhiv Željko Milović
-Istina je, većina omladinaca iz Pristanskih lamela je bila u orkestru. Živko Andrijašević, naš poznati istoričar, svirao je prvu trubu, tu je bio i Jovan Pavićević, otac naših čuvenih košarkaša Đoka i Paja Pavićevića, on je takođe svirao trubu.
Saša Radosavović koji je danas radnik Kulturnog centra odlično je svirao doboš, bio je virtuoz na udaraljkama, pa Zoran Andrejić, takođe radnik Doma kulture, svirao je trubu, Boris Stajović klarinet, neki ljudi iz Polja, bili su stariji od nas, svirali su činele i trombone.
Bio je ponos da se izađe pred sugrađane i da se nastupa za njih!-.
Svirali i na veseljima i na sahranama
Bleh orkestar je svirao najviše na događajima koji su tada bili važni u gradu, posebno za Dan Opštine, dodaje Marunović.
-Nastupali smo i na veseljima, ali i na sahranama. Vježbali smo svakodnevno u starim barakama gdje je sada Vatrogasno.
Pokojni Miki Jelenić nas je sve naučio da sviramo po notama, bio je vrlo posvećen i marljiv da nas nauči.
Instrument bivše Gradske muzike u Muzičkoj školi Bar, foto: Feral.bar
U tim barakama je pored nas bio i jedan prostor gdje je vježbala nekadašnja barska rok-grupa Ružin trn, sa prozora smo rado nakon naših vježbi gledali i slušali šta rade naši stariji drugovi koji su “svirali na struju”.
Divili smo im se i sami sanjali da i mi jednog dana postanemo članovi neke rok grupe-evocira uspomene Marunović.
Ima li danas zainteresovanih da sviraju u Gradskoj muzici?
Božidar Božo Gagović i Ratko Stanisavljević domaćoj muzičkoj javnosti poznati su kao gitarista i bubnjar sjajnog barskog rok-benda Akademia koji je odavno prevazišao okvire crnogorske klupske atrakcije.
Muzički korijeni popularnih rokera takođe sežu u dane Duvačkog orkestra, kada su pod vođstvom Mikija Jelenića o kojem govore sa izuzetnim pijetetom kao golobradi dječaci prvi put svirali Baranima.
Bez obzira na profesionalne obaveze u različitim sastavima u kojima danas nastupaju, obojica su istakli da bi sa zadovoljstvom pomogli “koliko se može” obnovljenom orkestru.
-Za početak, treba prvo da se nađe pogodna ličnost da bude kapelan, da vodi Gradsku muziku sa autoritetom-skreću pažnju Gagović i Stanisavljević.
Stanisavljević i Gagović, foto: Feral.bar
Marunović ukazuje da u Domu kulture postoji Klub mažoretki koje nastupaju na nekim barskim manifestacijama, ali, “bleh-orkestra i dalje nema, ne zato što mi nemamo želju i ne afirmišemo mlade ljude koji dolaze kod nas i koriste naše prostore”.
-Kada u razgovorima sa omladinom nagovijestimo da bi se mogla pokrenuti Gradska muzika, sa njihove strane pokazuje se neka volja, ali, konkretnih rezultata nema.
Mišljenja sam da današnja omladina ima neka druga interesovanja i da je malo drugačije vrijeme, ali, Bar ne treba da odstupa od drugih sredina, ima sigurno više nego dovoljno talenata koji bi se mogli uključiti u formiranje bleh-orkestra-naglašava direktor Kulturnog centra.
-Mi bismo svakako sa naše strane pomogli projekat, pored ljudi iz Kulturnog centra koje sam nabrojao i koji imaju dovoljno znanja i iskustva u tom orkestarskom dijelu.
Ovo je i poziv svima zainteresovanima da nam se jave i da probamo zajednički da uđemo u tu priču. Volje ne fali-kategoričan je Marunović.
A da li danas u Baru ima pravog kapelana?
-Ja ga ne znam-.
Prva gradska muzika kraljevine Crne Gore formirana u –Baru!
Malo građana danas zna da je nekada Bar imao tri organizovane limene gradske muzike, a još manje da je jjula 1911. osnovana Prva narodna muzika u Baru, ujedno i prva građanska muzika u tadašnjoj kraljevini Crnoj Gori.
Pod pokroviteljstvom Milice, žene prijestolonasljednika Danila Petrovića, već na početku imala je 18 novih instrumenata.
Prvi nastup muzika u Baru imala je prvog dana Nove 1912. godine, svirajući ispred zgrade “Barskog društva”, a kapelnik je bio Čeh Vlado Černja.
Nakon balkanskih i Prvog Svjetskog rata, rad je formalno obnovljen 1918. godine, a osnovani su i Barski tamburaški orkestar i Muslimansko pjevačko društvo “Gajret”, koji su između dva velika rata bili nosioci kulturnih aktivnosti u Barskom srezu.
Bivša bleh muzika u Baru, foto: Arhiv Željko MIlović
Poslije Drugog Svjetskog rata, preživjeli muzičari nastavljaju da sviraju “za pomen palim, a za radost preživjelim”, kako je zapisano na dan ponovnog osnivanja bleh-muzike.
Održavali su redovne nastupe za prigodne datume, a od početka pedesetih priređivali su godišnje koncerte.
-Najveću atrakciju predstavljala je svirka za Prvomajski uranak – povorka muzičara kretala je ujutro ispred restorana “Obala”, pa svirajući preko Trga Peka Dapčevića do Biskupade i Kurila, gdje su ih čekale mnogobrojne barske porodice koje su redovno išle u prirodu za taj datum.
Program bleh-muzike trajao je sat, dva, a onda su muzičari, njih tridesetak, kamionima odvoženi u Sutomore da bi i tamošnje stanovništvo uveseljavali za Praznik rada.
Za državne praznike bleh-muzika je išla kroz Pristan, preko mosta, kraj Raskrsnice, do Dvorca kralja Nikole.
Vraćala se zatim cestom kraj hotela “Rumija” na početno odredište. U to su vrijeme bili nezamjenljiv segment kulturno-zabavnog života opštine-opisuje Milović prvih pola vijeka Gradske muzike u Baru.
Duvački orkestar funkcionisao je u sklopu KUD “Jedinstvo” sve do 1958. kada je ugašen, navodi Milović, dodajući da ga 1973. obnavlja Savjet za narodnu odbranu koji kupuje opremu i 13 instrumenata, i pod imenom “Duvački orkestar Bratstvo-Jedinstvo” nakon 16 godina muzika prolazi ulicama Novog Bara – Topolice.
-Najtužniju “rolu” Duvački orkestar je imao 23. januara 1976. kada je održana oproštajna proslava Pristanjana od svog grada, koji je do temelja morao biti srušen zbog izgradnje Luke Bar.
Po kišnom vremenu, uz pjesmu i suze, svirali su satima bez prekida, i zauvijek se odvojili od svojih domova.
O tome je snimljen i dokumentarni film “Rekvijem za Pristan”, scenariste i režisera Rajka Cerovića.
Najviši domet orkestar dostiže 1977. kada, skupa sa ostalim sekcijama KUD-a, broji 90 članova.
Odlaze na turneju po primorju, nastupaju po festivalima, dobijaju nagrade i brojna priznanja.
Sele se u budući centar grada, na Topolicu, u barake pored današnje Zelene pijace, sve do gašenja krajem vijeka-ističe Milović.
Umjesto zaključka
U Baru, dakle, postoji mnogo toga što ide u prilog obnavljanju Gradske muzike.
Opština je deklarativno riješena da pomogne, nadležni u Muzičkoj školi imaju volju da se uključe, uprava Kulturnog centra spremna je da podrži projekat sa svoje strane, a iznad svega, dio starih članova raspoložen je da ponovo zasvira u Gradskoj muzici.
Kada i kako će ovi djelići mozaika biti posloženi sa još dva bitna, a za sada nedostajuća-novim kapelnikom i novim članovima, pitanja su na koje bi Barani željeli brzo odgovore.
Instrumenti u Muzičkoj školi Bar, foto: Feral.bar
AUTOR: Redakcija portala Feral.bar
Ovaj tekst nastao je u okviru projekta “Transparentnost lokalnih online medija za jačanje demokratskih kapaciteta” koji finansira Ambasada SAD u Podgorici. Mišljenja, nalazi, zaključci ili preporuke koji su ovdje izneseni stav su autora i ne odražavaju nužno stav Stejt dipartmenta/Vlade SAD.
