.jpg)
U Zavičajnom muzeju Bara promovisano kapitalno djelo profesora Ilije Veleva
Foto: Feral.bar, Jovan Jerkov
Zavičajni muzej Bar nakon tromjesečne rekonstrukcije otvorio je sinoć vrata prigodnim kulturno-umjetničkim programom u organizaciji JU Kulturni centar Bar i Matice crnogorske.
U Dvorcu kralja Nikole otvorena je izložba fotografija bogate barske kulturne i prirodne baštine u selekciji autorke izložbe, kustoskinje Zavičajnog muzeja Draginje Radonjić i promovisana je knjiga “Makedonija i Crna Gora - kulturnoistorijski i književnostvaralački kontekst” prof. Ilije Veleva iz Sjeverne Makedonije.
Ovu knjigu u izdanju Matice crnogorske, koja govori o viševjekovnim vezama Crne Gore i Makedonije, učesnici promocije nazvali su kapitalnim djelom.
Istoričarka umjetnosti dr Anastazija Miranović, rukovoditeljka Zavičajnog muzeja Bar, pozdravila je učesnike i posjetioce promocije, osvrnuvši se na značaj ovog djela.
Mr sci Ivan Jovović, predsjednik Ogranka Matice crnogorske Bara, istakao je da je u ovom kapitalnom izdanju pružena sinteza makedonsko – crnogorskih veza u prošlosti “čiji volumen istovremeno obuhvata jedan širi kontekst južnoslovenske kulture i pismenosti, te odnosa crkvenih ustanova koje su detrminisale bitne sastavnice identiteta makedonskog i crnogorskog naroda”.
-Publikacija prof. Ilije Veleva u osnovi ima monografski karakter. Prvi put u naučnoj javnosti ova temetika sagledava se i interpretira iz sasvim jedne druge vizure, tj. na osnovu interkulturnih istorijskih veza makedonskog i crnogorskog naroda tokom minulih stoljeća, što svakako nije bilo jednostavno, s obzirom složenost procesa, koji su odredili društvenu strukturu ovih prostora.
Profesor Velev preko referentne literature uvodi čitaoca u komplikovane lavirinte političko – crkvenih dešavanja, predstavljajući ih preko kulturno-istorijskog i književnostvaralačkog konteksta, nastalih primarno u okrilju crkvenih institucija tokom srednjeg vijeka, završavajući svoju eksplanaciju osvrtom na savremene identitetske izazove Makedonaca i Crnogoraca koji su, uprkos, teškom političkom nasljeđu ostvarili pravo na vlastiti nacionalni identitet i obnovili državni integritet-naveo je Jovović.
Prema njegovim riječima, knjiga pruža slojevita saznanja o tragovima materijalne kulture i duhovnosti na prostoru današnje Makedonije i Crne Gore, ukazujući da su ovi prostori veoma rano bili integrisani hrišćansko – evropsku civillizaciju, “dajući prikaz svih onih bitnih odrednica crkvenog života u Istočnom Iliriku koje se odnose na kompleksnu crkvenu strukturu tada jedinstvene hrišćanske crkve, kao i brojne jeresi koje su bile zastupljene u prvim stoljećima hrišćanstva i na ovim prostorima”.
Foto: Jovan Jerkov
Kroz prizmu kontinuiteta i tradicije Velev daje moguća objašnjenja kako su neka učenja i vjerovanja, pa makar i u apokrifnim formama opstala gotovo do savremenog doba, kazao je Jovović i dodao da su nakon velike seobe naroda nestala prvobitna hrišćanska sjedišta na ovim prostorima doseljenjem naših predaka na prostore Makedonije i Crne Gore, gdje je postepeno, pa i stoljećima “tekao proces simbioze starosjedilačkog iliro-romanskog stanovništva i novodoseljenog slovenskog, što je uslovilo novi obrazac hristijanizacije i podrazumijevalo novu misiju crkve”.
-Zahvaljujući vizantijskom državnom okviru u kojem su se više vjekova nalazili prostori današnje Makedonije i Crne Gore omogućena je transmisija vjerske, filozofske, umjetničke i naučne misle, kako to apostrofira profesor Velev, što se naročito manifestovalo na polju slovenske pismenosti i kulture,a koja se uporedo razvijala uprkos supermaciji Konstantinopolja i Rima.
Detaljno je objašnjena uloga slovenskih prosvjetitelja Ćirila i Metodija, i njihovih sljedbenika,tj. učenika, čijom djelatnošću je slovenski jezik još IX stoljeću dobio sakralni karakter, kako u Istočnoj, tako i u Zapadnoj crkvi.
Na taj način je glagoljica iz Ohrida došla u Duklju, zbog čega je krsni list crnogorske istorije i književnosti Ljetopis Popa Dukljanina bio napisan na slovenskom jeziku.
Za razliku od Makedonije koja kao rasadnik slovenske pismenosti ima značajan volumen pisane riječi na glagoljci, a potom ćirilici, na prostoru Duklje nije u kamenu ostao bilo koji trag na glagoljici, pa rasutu baštinu dukljanske tradicije nalazimo čak na Sinaju, gdje su pronađeni psaltiri i misali na glagoljici iz XI i XII vijeka pisani rukom “Dimitrija grešnika” iz Duklje, kao i njegovih saradnika-ukazao je Jovović.
On je naveo da profesor Velev “jasno pokazuje” da intenzitet duhovnih i kulturnih veza ne mora nužno biti povezan sa geografskom bliskošću ili ekonomskom razmjenom među narodima i državama, već su primarne misije onog tipa koje sadrže crkveni ili politički karakter.
-Potvrdu imamo u djelu svetitelja Ćirila i Metodija, čija je misija integrisala cijeli slovenski svijet, zbog čega je njihovo djelo ugrađeno u same temelje evropske hrišćanske civilizacije.
Autor objašnjava da je makedonski prostor dominantno bio izložen duhovno – kulturnom modelu Vizantije, dok se Duklja, odnosno Zeta prvobitno našla u latinskoj sferi uticaja, sve do dolaska Nemanjića na ovo područje.
Ipak, crkvene institucije poput Ohridske arhiepiskopije, kao i Dukljansko – barske nadbiskupije, a potom Crnogorske mitropolije od kraja XV vijeka, bile su ne samo vjerski centri, nego i nosioci državno – pravnih i narodnih tradicija.
Iz tog razloga makedonska nacionalna kultura počiva na djelima Ohridske duhovne i književne škole, kao što crnogorska srednjevjekovna kulturna baština počiva rimokatoličko – pravoslavnoj osnovici, od Ljetopisa Popa Dukljanina do Oktoiha.
Kao odličan poznavalac života Pravoslavne i Katoličke crkve na ovim prostorima, profesor Velev sabrao je u ovoj knjizi veliki broj pisanih izvora koji determinišu kulturno – istorijski kontekst na kojem počiva srednjekovni duhovni izraz na makedonskom i crnogorskom prostoru, sa svim onim zajedničkim karakteristikama i poveznicama, ali i distinkcijama, s obzirom različite razvojne tokove makedonske i crnogorske duhovnosti i kulture-rekao je Jovović.
U iscrpnoj interpretaciji, manirom iskusnog naučnog radnika, autor hronološkim metodom objašnjava složenost društvenih procesa, jer ovi prostori ne samo da su često mijenjali državne okvire, nego i civilizacijske obrasce, kazao je Jovović, dodajući da u ovom djelu “nailazimo na objašnjenja globalnih fenomena u ondašnjoj Evropi i njihovih refleksija na ovim prostorima”.
-U jednom od poglavlja zapažamo neke od uzroka interslovenske dezintegracije, koja je od početka XII stoljeća uslovljena izraženom konfrontacijom na relaciji Rim – Carigrad, jer se jedan dio slovenskog svijeta našao u vizantijskoj, a drugi u latinskoj sferi uticaja, što je vremenom stvaralo duboki jaz među južnoslovenskim narodima.
U knjizi gotovo da nije izostavljena niti jedna ličnost ili djelo koji su na posredan ili neposredan način organski povezani sa makedonskim i crnogorskim prostorom.
Autor je istovremeno dao kratak prikaz bogoslovskih, filozofskih, i književnih ostvarenja na staroslovenskom jeziku sa makedonskog prostora, o kojima crnogorska stručna javnost do izlaska iz štampe je veoma malo znala ili imala površna saznanja.
Obuvaćena su crkvena učenja i njihove modifikacije, te razložno razmatrani međusobni odnosi svjetovnih i crkvenih vlasti i prilagođavanje crkvene jurisdikcije interesima svjetovne vlasti, uključujući i sva ona opšta mjesta koja su temeljno odredila život hrišćanskih crkava, poput pada Carigrada 1453.
Foto: Jovan Jerkov
Posebna pažnja data je srednjevjekovnoj srpskoj državi i crkvi, tj. Žičkoj arhiepiskopiji, a kasnije Pećkoj patrijaršiji u odnosu na majku crkvu Ohridsku arhiepiskopiju, kao i na crkvenu tranziciju katoličanstva ka pravoslavlju u Duklji, odnosno Zeti, te okolnostima koje su uslovile stvaranje samostalne Pravoslavne crkve u Crnoj Gori za vrijeme dinastije Crnojevića-istakao je Jovović.
-Upravo na razmeđi XV i XVI vijeka kulturna razmjena slovenske pismenosti je tada išla u obrnutom pravcu, staroslovenska štampane liturgijske knjige crnogorski štampari su distribuirali širom Makedonije, gdje je očigledno postojao širok krug čitalačke publike.
Preteći kulturnoistorijske tokove, profesor Velev zaključuje da su i makedonski i crnogorski narod bili predmet otvorenih asimilatorskih težnji okolnih naroda i država.
Takvi projekti imaju za cilj da provincijalizuju makedonsku i crnogorsku kulturu, s jedne strane, a da reprezentativno kulturno nasljeđe prisvoje i liše nacionalne atribucije koja pripada makedonskom i crnogorskom narodu, sa druge strane.
Nedostatak i prilično zakašnjelo utemeljenje kulturnih i naučnih ustanova u Makedoniji i Crnoj Gori otvorilo je prostor takvim tendencijama, mada kolektivna tj. narodna memorija bila je prepreka planiranom memorocidu.
Za razliku od balkanske isključivosti drugih nacionalnih kolektiviteta, savremeni makedonski i crnogorski nacionalni identiteti sadrže i baštine u svojoj supstanci različite interkulturne slojeve, s obzirom da je bivstvovanje makedonskog i crnogorskog naroda odredio limes, tj. graničnik civilizacija Istoka i Zapada, na kojem je nakalemljena originalnost, pa samim tim prepoznatljivost ovih naroda.
Foto: Jovan Jerkov
Objavljena knjiga predstavlja uspješnu sintezu ukupnih makedonsko – crnogorskih odnosa kroz istoriju, koja svojom sadržinom otvara i neke nove perspektive u njihovom sagledavanju.
Na primjer, i dalje ostaje za nauku otvoreno pitanje zbog čega su pojedine znamenite ličnosti sa crnogorskog prostora u objašnjenju zemlje svog porijekla isticali da su “ od predjela makedonskih”, poput štampara Božidara Vukovića Podgoričanina u XVI vijeku ili crnogorskog vladike Mardarija u XVII vijeku.
Kada se još uzme u obzir pripovjetka Stjepana Mitrova Ljubiše “Kanjoš Macedonović” imamo pouzdane indikatore da je upotreba ovog naziva na crnogorskom prostoru imala neko posebno značenje, na koje možda baš profesor Velev u nekoj budućoj radnji posvećenoj makedonsko – crnogorskim odnosima pruži adekvatan odgovor-zaključio je Jovović.
O knjizi su govorili i Ivan Ivanović, generalni sekretar Matice crnogorske, prevodilac i urednik izdanja i prof. dr Božidar Šekularac, a moderator večeri bio je Vlatko Simunović.
