.png)
.jpg)
Maslinjak nadohvat neba
Izvor: Maslinada
Autor: Željko Milović
Foto: Danilo Pavlović
-Najbolji maslinjaci u našoj opštini su Grdijelj iznad Starog Bara, San Fila u Džidžarinu i Plagari u okolini Šušanja. Za vrijeme Marićeve uljare, vlasnicima maslina iz tih područja davan je veći procenat ulja od ostalih.
Pošto prvo sazrijevaju masline u donjem dijelu područja, a onda dalje prema visini, tako su kod njih zrenule kasnije i dobijali su veći procenat ulja-govorila je svojevremeno dr Ksenija Miranović, najveći stručnjak za maslinarstvo kojeg je barska opština imala.
Može se na nekoliko načina stići do drevnih maslinjaka u Plagarima, ali najljepše je pješice. Najprije automobilom uz Šušanjsku ulicu do katoličke crkve Svete Marije, onda nekih stotinjak metara visočije, do Perajkovića.
Od njih uska staza, svježe raskrčena, oivičena visokim žbunjem, vodi do prvog izvora nazvanog Mali točak, a potom kroz pravu šumu paprati visine čovjeka do Vode Bućića, od koje zvanično kreću Plagari, sve do Oraha Karadovića.
Vodu Bućića je kaptirala Austro-Ugarska, 1903. godine, i za nju se smatralo da je najboljeg kvaliteta u čitavom Donjem Šušanju (tako su starosjedioci zvali ovaj kraj mnogo prije nego što je ijedna kuća postojala od današnje magistrale do crkve, iako je danas, nakon više hiljada podignutih objekata, taj naziv daleko od smisla), i zimi i ljeti istog intenziteta.
Najstariji žitelj Šušanja, Jakob Paladin (79), sjeća se kako su im stariji govorili da je ne piju noću „zbog mramora koji prave probleme u stomaku“.
Na sve strane kroz Plagare su ostaci starih međa, seoskih staza, oburdanih nogostupova, davno isklesanih jaža, sve utonulo u rastinje.
Veliki broj viševjekovnih maslina nalazi se, na žalost, u prilično lošem stanju, zapuštene i neokrašćene, a oko njih sve je puno mrčele, pelinjače, žuke... Gotovo da se zemljište i ne vidi.
Vlasnici imanja većinom ne žive tu, a samo rijetke familije se odlučuju da ulažu u detaljno čišćenje maslinjaka, iako je on izuzetno atraktivan, ne manje od onoga u Džidžarinu, sa divnim pogledom na čitavi barski zaliv.
-Išli smo do stare škole, od Perajkovića, putem iznad Vode Bućića do Oraha Karadovića, pa desno. U vrijeme mog djetinjstva, prije nekih 40 godina, sve je bilo ravno kao na dlanu, očišćeno, do Dubova gornjih, niz Bregove...
Nije bilo masline koja nije bila pažena i oko koje se nije radilo, đubrilo se, čuvala stoka, onda je došao period kad su drače bile tolike da su bile i visočije od maslina...
Unazad desetak godina ljudi se vraćaju imanjima, čisti koliko ko može, potomci starih dolaze i očiste, dosta se zemlje i prodaje...
Ovdje masline od starosjedilaca imaju Šušanjani i Spičani i Zupci, ali ima i drugih vlasnika, kupovinom, Božo Janković iz Dobre Vode drži skoro 80 korijena-objašnjava Vicko Paladin.
Jedna od plagarskih maslina, koju mještani izuzetno cijene, nekada je bila iz jednog korjena, toliko široka da je kroz nju išao put, odnosno natovarena kola koja su vukli magarci ili konji.
Danas je razmak između dva kraka te masline širok više od dva metra, a ukupni prečnik gotovo pet. Treći krak masline se osušio i odumro.
Mještani se sjećaju da je oko nje bila „terasa popločena“, te da „ti kameni su sad pokriveni zemljom“, ali da su joj „gabariti u dubini veći no onoj u Mirovici, no nema 'mesa', čokalji su ostali“.
Smatraju je starom „bar koliko i Stara maslina“.
-Plagari su bili najljepši maslinjak pored koga smo prolazili do škole, u jesen je čitav put bio prekriven crnim zrelim maslinama Jankovića, a mi djeca ih gazili dok nas neko ne pojuri.
Sjećam se i pjesme koju je mom đedu pjevao legendarni obješenjak Frano Smatljik: 'U Plagare cuka zvonce, Simon Kola čuva ovce, Dabogda mu vuk izio, što se nije oženio'“- priča Jakob Paladin.
On veli da su bratstva danima kupila masline: nekad se zvalo i na mobu, ali i unajmljivali radnici. Mljelo se uglavnom u Mlinu Smatljika. U Plagarima su sve masline sorte „žutica“.
Svako mjesto ima svoje legende, te je tako pri putu i „maslina koja sve gleda“ – drvo sa debelim jajastim stablom čudnog oblika i šara, za koga mještani govore da su „lica svih koji su prolazili kraj nje“.
Nedaleko je i „kuća Radičevića“, za koju postoji legenda da je „sjenovita“, jer je bila okupljalište vila, nakon što se ovaj krak porodice odselio ili ugasio.
Kuća se, kažu, tresla i iz nje bi se čula najumilnija pjesma kojom su vile dozivale mlade momke što su noću tuda prolazili. Ko nije uspio da se odupre, nije imao lijepu sudbinu.
Iznad Plagara, Perajkovića i Carevića je brdo Dražica, a njegova specifičnost su vidljive ranke (range) na vrhu.
Na Rusalje, svako šušanjsko bratstvo je plelo ranku – okićeno drvo hrasta – i iznosilo na uzvišenje koje gleda na imanje, za plodnost i zdravlje roda. Najuočljivija danas je ranga Vitića, visoko iznad Plagara.
U zaseoku Karadovići su kuće Talića, a posljednji Karadović za koga se zna bio je Milo, sredinom XIX vijeka.
-Na jednom mjestu, ispod škole, postoji nekoliko hiljadugodišnjih maslina, sa zdravim 'mesom', nisu suve. Vide im se samo vrhovi, a stabla su tolika da ih tri jaka momka ne mogu opkoliti.
Koliko se sjećam, jedna je Marka Vegara, dvije su Kotorske biskupije...-objašnjava Božo Šaltić, jedan od vlasnika plagarskih maslina.
On ističe da je njegova baba Mara od čuvenog Mahmuta Salakovića, vlasnika starobarskog mlina, dobila pedesetih papir na kome je bila ponuda da joj daje dva kila ulja „jače“ nego svim ostalima, samo za masline donešene iz Plagara jer 'mašaju više'.
Ona je, veli, vadila do 35 kila ulja od 100 kila maslina, skupljajući ih sa zemlje.
Dubovi na Kosinu jasno odvajaju maslinjak od ostatka brda.
-Posebno su dobre masline odmah ispod brda, jer se sliva lišće od šume i humus, pa bolje rađaju, a naliva ga 'arija s mora-veli Božo Šaltić, dodajući da je baš za ekstradjevičansko ulje iz Plagara dobio značajne nagrade u inostranstvu.
Čitav ovaj kraj bogat je izvorima. Tu su, pored Malog točka (Perajkovići) i Vode Bućića, još i Voda Perića, Voda Karadovića i izvor Studenčica sa dva vira kojom su se topili džardini Vitića i Perajkovića.
Za Pavoviće i Paladine, do kojih se ide zapadno, putem od Karadovića, najbitniji je bio izvor Čiponj, na koji je svakome bio dozvoljen pristup.
Za Plagare je, na žalost čuo čitav region avgusta 2017. godine, kada je planinar iz Poljske, koji se izgubio u brdu, u namjeri da signalizira gdje se nalazi, zapalio vatru koja se munjevito proširila.
Požar je gašen nekoliko dana, a komisija Udruženja maslinara koja je izašla na teren nakon smirivanja situacije, ustanovila je da je, pored hrastove šume, izgorjelo oko 300 korijena maslina, od čega desetak starih nekoliko vjekova iz maslinjaka Biskupije Kotorske.
